Inleiding Bijbelboek Daniël

De verhalen in het boek Daniël spelen zich af in de tijd van de Babylonische ballingschap, de periode na de verwoesting van Jeruzalem door koning Nebukadnessar in 586 voor Christus.

Het boek Daniël ontleent zijn naam aan de hoofdpersoon, Daniël.

Daniël opent met zes verhalen die zich afspelen aan het Babylonische en Perzisch-Medische hof. De verhalen spelen tijdens de regering van de koningen Nebukadnessar, Belsassar en Darius. Daniël, een Judese balling, krijgt een belangrijke functie aan het hof. Hij staat bekend om zijn wijsheid en scherpzinnigheid.
Het tweede deel van het boek beschrijft hoe Daniël vier visioenen krijgt. Dat gebeurt tijdens de regering van de koningen Belsassar, Darius en Cyrus. Het zijn visioenen in geheimzinnige beelden en taal, die gaan over de loop van de geschiedenis. Dit deel van het boek is een voorbeeld van apocalyptische literatuur.

In Daniël spelen meerdere thema’s een rol:

De verhalen zijn in een verzorgde stijl geschreven. Ze bevatten veel bijzondere beelden. De verschillende koninkrijken worden bijvoorbeeld voorgesteld als dieren.
Een deel van het boek Daniël is niet in het Hebreeuws, maar in het Aramees geschreven: Daniël 2:4-7:28.

In veel bijbeluitgaven heeft Daniël na Ezechiël een plaats gekregen tussen de profetische boeken. In de Tanach wordt het boek Daniël gerekend tot de Geschriften (Ketoeviem). Daar staat het tussen de boeken Ester en Ezra in.

De gebeurtenissen in het boek Daniël zijn gesitueerd in de tijd van de Babylonische ballingschap.

Traditioneel wordt het boek gedateerd in de periode van de ballingschap. In deze periode verbleef de bovenlaag van de Judese bevolking als ballingen in Babylonië, na de inname en verwoesting van Jeruzalem door de Babylonische koning Nebukadnessar in 586 voor Christus.

Tegenwoordig nemen de meeste wetenschappers aan dat het boek Daniël niet geschreven is in de tijd van de Babylonische ballingschap. Dat denkt men op grond van historisch onderzoek en studie van de taal en stijl van het boek.

Men stelt nu meestal dat het boek in zijn huidige vorm stamt uit de eerste helft van de tweede eeuw voor Christus, rond 165 voor Christus. Want de auteur heeft een gedegen kennis van de geschiedenis na de dood van Alexander de Grote (323 voor Christus) tot en met het koningschap van Antiochus Epifanes (175-164 voor Christus).

De achtergrond van het boek is het verzet van de Makkabeeën. Zij streden tegen de wrede Griekse heerser Antiochus IV Epifanes. Ze verzetten zich vooral tegen de toenemende Griekse invloed op de Joodse godsdienstige en culturele gebruiken.

De auteur van Daniël schrijft niet openlijk over dit verzet, maar via verhalen over een eerdere periode.

In het boek Daniël zijn twee hoofddelen te onderscheiden. Het eerste deel bevat verhalen, het tweede deel is een apocalyptisch gedeelte, vol visioenen.

Daniël 1-6 bevat verhalen over Daniël en enkele vrienden. Het zijn vrome Joden met hoge posities aan het hof van Nebukadnessar en zijn opvolgers. Vooral Daniël is bijzonder wijs. Hij laat dat onder andere zien door het verklaren van een droom (Daniël 2) en een geheimzinnige tekst (Daniël 5).
Daniël en zijn vrienden worden bedreigd door intriges van de andere hovelingen. Maar ze worden ook door God beschermd, en gered uit een brandende oven (Daniël 3) en een leeuwenkuil (Daniël 6).

Daniël 7-12 geeft beschrijvingen van visioenen van Daniël. Het zijn visioenen over het verloop van de geschiedenis.
In het eerste visioen (Daniël 7) verschijnen vier dieren. Ze staan symbool voor de grote wereldrijken van die tijd. Ook is er sprake van ‘een oude wijze’ die plaatsneemt op een troon. En er verschijnt met de wolken iemand die ‘eruitzag als een mens’.
Het tweede visioen (Daniël 8) beschrijft de strijd tussen een ram en een geitenbok. De ram is symbool van het Perzische rijk en de geitenbok van het Griekse rijk.
Het derde visioen (Daniël 9) beschrijft de komst van de engel Gabriël. Hij geeft Daniël uitleg over de toekomst van zijn volk en van Jeruzalem.
Het laatste visioen (Daniël 10-12) geeft in geheimzinnige taal een overzicht van de historische gebeurtenissen vanaf het begin van de Perzische periode tot aan de tijd van Antiochus Epifanes.