Zegt de Bijbel iets over discriminatie?

De bezinning op ons slavernijverleden kan een goede impuls krijgen als wij uitzoeken wat er in de Bijbel over slavernij te lezen valt. Iedereen weet dat bij slavernij ook de minachting voor mensen met een andere huidskleur meespeelt. Dat roept de vraag op: speelt huidskleur een rol in de Bijbel? De voorbeelden hieronder laten zien dat daar geen pasklaar antwoord op te geven is.

De eerste twee voorbeelden laten zien dat discriminatie op basis van huidskleur in de tijd van de Bijbel net als nu voorkwam.

‘Mirjam en Aäron, de oudere zus en broer van Mozes, maakten aanmerkingen op Mozes vanwege zijn huwelijk met een Nubische vrouw’ (Numeri 12:1). (Onze verbazing ‘Mozes had toch al een vrouw?’ zetten wij maar even tussen haakjes. Er zijn wel meer belangrijke figuren in de Bijbel die niet monogaam leefden.)
De auteur zegt er niet bij waarom Mirjam en Aäron kritiek hebben. Maar als je weet dat Nubië ongeveer het huidige Ethiopië is, ligt een mogelijke verklaring voor de hand: de vrouw had vrij zeker een donkere huidskleur. Mirjam wordt streng gestraft voor haar afkeurende woorden. De opmerkelijke ontknoping is dat Mirjam zeven dagen sneeuwwitte huiduitslag krijgt! Het lijkt wel Bijbelse humor: ‘Jij vindt wit van meer waarde dan donker? Nou, witter dan wit zul je zijn!’ Je kunt er een verwijzing naar het scheppingsverhaal in zien. Mirjam krijgt deze zeven witte dagen om haar kijk op andere mensen te herscheppen.

Een ander voorbeeld. Prins Absalom komt in opstand tegen zijn vader, koning David. Generaal Joab leidt een speciale militaire operatie en die eindigt met de dood van Absalom. Dat bericht moet snel naar David gebracht worden, maar Joab begrijpt dat er voor dit bericht weinig waardering zal zijn en daarom zet hij een zwarte ijlbode in (2 Samuël 18:20-21). Tussen de regels door is het duidelijk: zo’n oneervolle en mischien zelfs gevaarlijke missie laat Joab liever aan de zwarte vreemdeling dan aan een van zijn eigen mensen over.

Gelukkig klinken er ook andere geluiden. Zo heeft de profeet Jeremia fundamentele kritiek op de politiek van koning Sedekia. Een paar raadslieden uit het paleis gooien Jeremia in een lege waterput, waar alleen nog slijk op de bodem ligt. Jeremia zal in dat slijk een langzame dood sterven. Een zwarte hoveling uit Nubië heeft kennelijk goed opgelet bij zijn inburgeringscursus en hij durft de koning aan te spreken op deze ‘misdadige’ situatie. De koning laat zich ompraten en de hoveling redt Jeremia (Jeremia 38:7-13). Het verhaal laat zien dat een zwarte Afrikaan een hoge functie kon hebben in het paleis en ook de moed had om de koning aan te spreken.

Nog een voorbeeld. In Psalm 87:4-6 houdt God  een ‘volkstelling’ en schrijft ook de zwarte volken van Nubië in, alsof zij in Sion geboren zijn. Gods verbond met het Joodse volk blijft niet exclusief maar staat open voor alle volken: ‘Welk volk ook, het is hier geboren’ (vers 5).

Die lijn wordt in het Nieuwe Testament doorgezet. Een hoge ambtenaar uit Ethiopië komt naar Jeruzalem om God te aanbidden (Handelingen 8:26-39). Dat alleen al is een aanwijzing dat er een band was tussen Jeruzalem en gelovige Ethiopiërs. Pas in onze tijd werd dat algemeen bekend. Deze Ethiopische ambtenaar was een eunuch en alleen al daarom kon hij moeilijk meedoen, maar de clou van het verhaal is duidelijk: juist deze eunuch met een donkere huid is een van de eerste mensen die zich van buiten het Joodse volk aansluiten bij de Jezus-beweging.

Dus: Wordt er in de Bijbel gediscrimineerd op basis van huidskleur, of vallen dit soort verschillen juist weg? Het antwoord op beide vragen is: ja! Soms beschrijven de auteurs situaties van discriminatie zonder daar commentaar op te geven, zoals in het geval van de Nubische boodschapper. Maar regelmatig is dat commentaar er wel, zoals bij Mirjam. En hoewel we regelmatig lezen over Gods speciale band met het volk Israël, lezen we minstens net zo vaak dat er bij Hem ruimte is voor mensen uit alle volken – uit Nubië, Babel, Rome, en zelfs uit Nederland en Vlaanderen.

Tjitte Dijkstra, Oud-docent Godsdienst te Harderwijk