Sport en fitness: nuttig of niet?

‘Het is best nuttig om oefeningen te doen voor je lichaam.’ In de Bijbel kom je soms actuele en praktische levenswijsheden tegen. Als je de verstandige woorden uit 1 Timoteüs 4:8 leest in de Bijbel in Gewone Taal, kun je je maar moeilijk voorstellen dat deze tekst in het verleden vaak gebruikt is om sporten af te wijzen. 

Maar in de Statenvertaling staat bijvoorbeeld: ‘Lichamelijke oefening is tot weinig nut, maar de godzaligheid is tot alle dingen nut.’ In plaats van te sporten kun je je maar beter op geestelijke zaken richten. Maar is dat eigenlijk wel waar het hier om gaat?
 
Sporten voor het geld en de eer
Zoals met veel Bijbelteksten het geval is, is de betekenis van 1 Timoteüs 4:8 lang niet zo duidelijk als op het eerste gezicht lijkt. Wat betekent een zin als ‘Lichamelijke oefening is tot weinig nut’? Een bekende uitleg is dat het hier gaat om een waarschuwing aan het adres van topatleten. In de tijd waarin de brief aan Timoteüs is geschreven (de eerste eeuw n. Chr.), waren sporten zoals hardlopen, boksen en worstelen heel populair. Sommige steden in Griekenland organiseerden om de twee of vier jaar grote sportwedstrijden (zoals de Spelen in Korinte of Olympia). De winnaars kregen behoorlijke beloningen en werden als helden vereerd. Daar trainden ze natuurlijk ook hard voor, sommigen ongetwijfeld meer dan goed voor hen was. En inderdaad, wat voor nut heeft dat dan?
 
Geen onderwijs zonder sport
De waarschuwing in 1 Timoteüs 4:8 is volgens deze uitleg dus bedoeld voor mensen die hun leven wijden aan het behalen van grote sportieve prestaties. Maar dat betekent niet dat de zorg voor de fysieke conditie als nutteloos werd afgedaan. In de eerste eeuw n. Chr. werd over het algemeen juist veel aandacht gegeven aan de lichamelijke opvoeding van jongeren. De opvoeding in Griekenland was er op gericht om jongeren op te leiden tot complete volwassenen. Om dat doel te bereiken kreeg niet alleen de intellectuele vorming (vooral lezen en schrijven) veel aandacht, maar ook culturele vorming (muziek maken) en lichamelijke vorming (atletiek).

Doordat de jonge Grieken al vroeg begeleid werden door trainers en sportwetenschappers, konden echte talenten al vanaf hun twaalfde deelnemen aan de Olympische Spelen. Trouwens, ook voor de ouderen zal het op peil houden van de conditie belangrijk zijn geweest. Voor het maken van reizen of het verrichten van arbeid was een goede conditie vroeger zeker zo belangrijk als tegenwoordig. Lichamelijke oefening had dus zeker enig nut.
 
Zelfkastijding
Een andere uitleg van 1 Timoteüs 4 is dat het hier niet gaat over het beoefenen van topsport of de zorg om in conditie te blijven, maar over een bepaalde vorm van ascese. Ascese is een vorm van  tuchtiging van het lichaam als middel tot zelfheiliging. Deze uitleg is af te leiden uit 1 Timoteüs 4:1-4, waar staat dat bepaalde lieden een nieuwe christelijke levensstijl propageren. Deze mensen wijzen het huwelijk af en voeren aparte voorschriften voor eten en drinken in. Maagdelijkheid, kuisheid en zelfbeheersing worden verheven godsdienstige doelen. Het eten van vlees kan ook niet langer meer. Het leven in het paradijs vóór de zondeval is het ideaal, en dat betekent bijvoorbeeld seksuele onthouding en vegetarisch eten. Heeft dat wel enig nut? vraagt de schrijver van 1 Timoteüs 4:8 zich af. Hij vindt iets anders veel belangrijker.
 
Het goede doel
‘Het is best nuttig om oefeningen te doen voor je lichaam. Maar het is pas echt zinvol om jezelf te oefenen om Gods wil te doen.’ Zo luidt 1 Timoteüs 4:8 in de Bijbel in Gewone Taal. Vergelijkbare redeneringen kom je vaker in de Bijbel tegen. Die betekenen dan niet dat je het ene moet doen en het andere moet laten. De bedoeling is dat je goed in beeld krijgt wat echt belangrijk is in het leven. Doe maar gewoon de oefeningen die nodig zijn om een beetje fit te blijven, en bedenk daarbij dat je geen Olympische aspiraties hoeft te koesteren. Als je maar niet vergeet wat in de christelijke gemeente prioriteit nummer 1 is: doen wat God van je vraagt.

Dr. Jaap van Dorp is als vertaler en Bijbelwetenschapper verbonden aan het Nederlands Bijbelgenootschap.