Jesaja, het boek van troost

Troost en hoop – Het boek Jesaja is een van de mooiste en meest geliefde bijbelboeken. Het neemt je mee in de geschiedenis van Israël. Alle schone schijn wordt ontmaskerd, een ernstige waarschuwing klinkt. Maar als alles is ingestort, en Israëls voortbestaan wordt bedreigd, klinken er woorden van troost. Gods woede en straf krijgen niet het laatste woord. Het is God zelf die omziet naar wat van zijn volk over is en een nieuw begin maakt. De hoogste God ziet om naar de kleinste mensen. ‘Jullie zijn mijn volk,’ zegt Hij, en Hij baant voor hen een weg, terug naar het land dat Hij hen ooit beloofde.

Het boek Jesaja bevat prachtige, diepe teksten in poëtische taal. Hoopvolle en troostende teksten die je leren hoe God de weg van zijn volk stuurt. In de NBV komen die teksten tot hun recht, dankzij de aandacht die deze vertaling heeft voor de stijl en de manier van spreken van ieder bijbelboek. Goed vertalen betekent voor de NBV dat de zeggingskracht van de tekst in het Nederlands naar voren komt.

Het werk aan het boek Jesaja is een van de moeilijkste onderdelen van het revisieproces geweest. Juist omdat het boek zo mooi en zo knap vertaald is in de NBV. Dat hoge niveau wilden we behouden, maar tegelijk liepen we soms tegen zaken aan die beter konden. 

Het boek Jesaja bevat bijvoorbeeld nogal wat verzen waar de Hebreeuwse brontekst duister is. Dat plaats iedere vertaler voor moeilijkheden. Wij hebben alles nogmaals getoetst, we hebben zitten puzzelen en studeren en er speciaal op gelet dat er altijd wordt gekozen voor een goed verdedigbare uitleg. Dit leidde in sommige gevallen tot een andere afweging dan in de NBV. 

Een voorbeeld is Jesaja 8:16, in de NBV: ‘Bewaar mijn getuigenis zorgvuldig, verzegel dit onderricht in mijn leerlingen.’ In de NBV is God hier aan het woord, maar de meeste uitleggers lezen het anders, als woorden gesproken door Jesaja: ‘Ik zal mijn getuigenis zorgvuldig bewaren, dit onderricht in mijn leerlingen verzegelen.’ Deze gangbare lezing volgen we in de NBV21.

Als de Hebreeuwse tekst vragen oproept kijken vertalers altijd goed naar de oude handschriften (zoals de Dode Zeerollen uit Qumran) en de oude vertalingen. Soms ligt daar de oplossing. Een sterke kant van de NBV is dat zulke oplossingen altijd in een voetnoot bij de tekst worden verantwoord. Maar juist bij het boek Jesaja bleek dat deze voetnoten niet altijd klopten. 

Dat is natuurlijk meer iets voor een vakspecialist dan voor een gemiddelde bijbellezer. Toch is het van groot belang dat we dit hebben kunnen doen in deze revisieronde. De lezer kan erop vertrouwen dat de NBV21 de brontekst getrouw weerspiegelt.

Het boek Jesaja staat bekend om zijn veelheid aan terugkerende motieven. Er zijn allerlei lijntjes die door het boek lopen en het zijn samenhang geven. Hier hebben we veel aandacht aan besteed. We wilden in de NBV21 zulke terugkerende motieven vaker zichtbaar maken. Het zijn als het ware wegwijzers door het boek heen.

Voorbeelden: In Jesaja 9:3 spreekt de NBV21 van ‘stok’ en ‘staf’ (in plaats van ‘stok’ en ‘zweep’ in NBV) omdat ‘stok en staf’ in het boek Jesaja steeds model staan voor de vijand, Assyrië. En in Jesaja 9:6 vertaalt NBV21 met ‘sterke God’ (in NBV: ‘goddelijke held’), een titel die in Jesaja 10:21 precies zo terugkeert (‘een rest zal terugkeren naar de sterke God’). 

Zo hebben we ons uiterste best gedaan om de vertaling te laten winnen aan nauwkeurigheid en herkenbare ‘wegwijzers’ zonder in te leveren op de mooie en sprekende taal. De lezer mag straks oordelen of het ons gelukt is. En nu al ligt er een voorproefje klaar: Jesaja 6-9 is in de voorpublicatie beschikbaar.