Barmhartigheid in de Bijbel

Barmhartigheid heeft te maken met een innerlijk gevoel van medeleven of liefde, dat tot uiting komt in daden. Barmhartigheid kan zowel aan God als aan mensen worden toegeschreven.

Barmhartigheid is in het Oude Testament: de liefde van God voor mensen of van mensen onderling, die tot uiting komt in daden.

Het woord ‘barmhartig’ is in vertalingen van het Oude Testament meestal gebruikt als weergave van het Hebreeuwse woord rachamim. Die term is afgeleid van racham of rèchèm, wat ‘moederschoot’ betekent. De moederschoot wordt in het Oude Testament geassocieerd met gevoelens van genegenheid en medelijden. In de Bijbel worden gevoelens en gedachten vaker in verband gebracht met een plaats in het menselijk lichaam. Zo zijn de nieren of het hart verbonden met de meest verborgen gedachten van de mensen.

De belangrijkste betekenis van Gods barmhartigheid in het Oude Testament is: Gods liefdevolle handelen met en voor zijn volk, waarmee God laat zien dat hij trouw is aan het verbond met zijn uitverkoren volk.

Twee belangrijke kenmerken zijn dus:

1. Gods barmhartigheid bestaat steeds uit daden. Voorbeelden daarvan zijn:

2. Gods daden komen voort uit de liefde voor Israël, en uit zijn trouw aan het verbond met zijn volk.

Menselijke barmhartigheid betekent in het Oude Testament: rekening houden met de behoeften van andere mensen, en daarnaar handelen. Belangrijke kenmerken zijn:

In het Nieuwe Testament komt het oudtestamentische idee van barmhartigheid in een nieuw licht te staan: Gods barmhartigheid betekent in de eerste plaats dat hij de mensen redt door Jezus Christus.

In het Oude Testament is barmhartigheid Gods liefdevolle trouw aan het volk van zijn verbond. Die opvatting is in het Nieuwe Testament overgenomen (zie bijvoorbeeld Lucas 1:50; Romeinen 9). Volgens sommige teksten is de kerk nu Gods uitverkoren volk, maar Gods liefde voor dat volk is hetzelfde gebleven (zie 1 Petrus 1:3). Die liefde uit zich vooral in Gods verlossing van de mensen door zijn Zoon Jezus Christus (zie Romeinen 11:30-32).

In bijbelteksten waarin Jezus mensen ziet die ziek zijn of lijden, wordt soms verteld dat hij ‘innerlijk werd bewogen’: hij krijgt medelijden (zie bijvoorbeeld Matteüs 9:36; Matteüs 14:14). Dat gevoel van medelijden zet Jezus aan tot daden van barmhartigheid: hij brengt genezing of vergeving (zie onder andere Matteüs 20:34).

Net als in het Oude Testament heeft barmhartigheid in het Nieuwe Testament ook een menselijke component: het is het omzien naar de naaste. Mensen moeten barmhartig zijn voor elkaar, net zoals God barmhartig is voor hen (Lucas 6:36).