Handelingen 1:1-12 – Preekinspiratie

Handelingen 1:1-2 – Wilbert Dekker – Het begin van Handelingen

Ik ga iets vertellen over Handelingen 1 vers 1 en 2, de verzen waarmee het tweede boek van Lucas opent.

Ik realiseer me dat waarschijnlijk niemand een aparte preek gaat houden over precies deze twee verzen. Als we gaan preken over het begin van Handelingen, pakken we meestal meteen de verzen 1 tot en met 11, op of rond Hemelvaart.

Dat is helemaal niet erg, en eigenlijk precies de bedoeling van Lucas. Want aan het begin van het Lucasevangelie opent Lucas met een aparte proloog, en begint dan pas met zijn verhaal. Maar in Handelingen is de opening van het Bijbelboek helemaal verweven met het verhaal dat hij in dit tweede boek verder vertelt. De zinnen van vers 1 en 2 vloeien zo over in vers 3 en verder. De twee eerste verzen van Handelingen zijn dus nauwelijks apart van de rest van het verhaal te lezen.

Maar nu we dan toch die eerste twee verzen los bekijken, kan ik misschien gewoon een paar algemene dingen zeggen als inleiding tot het héle boek Handelingen.

We hebben het over de Bijbelschrijver Lucas. Wat opvalt, is dat hij zichzelf niet identificeert in de tekst. Paulus begint zijn brieven vaak met de inleiding: ‘Van Paulus, apostel van de Heer, Jezus Christus.’ Maar nóch in het Lucas-evangelie, nóch in Handelingen noemt Lucas zijn eigen naam.

Toch is de traditie om deze Bijbelboeken aan Lucas toe te schrijven al heel oud, en er is eigenlijk geen goede reden om deze traditie los te laten.

Lucas is al met al een belangrijke schrijver binnen het Nieuwe Testament. Zijn evangelie en Handelingen vormen samen ongeveer een kwart van de tekst van het Nieuwe Testament.

Als je Lucas vergelijkt met de andere schrijvers van het Nieuwe Testament, dan valt op dat hij opvallend goed Grieks schrijft en vooral ook dat hij de Griekse klassieke teksten goed kent. Daar grijpt hij voortdurend op terug. Daaruit kun je afleiden dat Lucas een gedegen opleiding heeft gehad. Wij zouden zeggen: hij is hoger opgeleid.

Dat geldt ook voor Theofilus, aan wie Lucas het boek opdraagt, want Lucas spreekt hem heel formeel aan als ‘hooggeachte Theofilus’, in Lucas 1.

Dat Lucas zijn boek aan Theofilus opdraagt, wil trouwens niet zeggen dat Lucas ervan uitging dat Theofilus de énige lezer zou zijn. Lucas schrijft voor een breder publiek. Maar hij draagt het boek in eerste instantie aan Theofilus op. Het is heel waarschijnlijk dat Theofilus aan Lucas heeft gevraagd om deze twee boeken te schrijven, en dat hij ook de middelen beschikbaar heeft gesteld aan Lucas om deze boeken te kunnen schrijven.

Als ik dan kijk naar wat Lucas eigenlijk doet in het boek Handelingen, dan zie ik dat hij vooral bezig is om drie denkwerelden, drie leefwerelden met elkaar te verbinden. De Joodse, de Griekse en de Romeinse leefwereld. Hij laat zien dat de nieuwe leer van de christenen zich frank en vrij kan bewegen in al deze drie contexten. Sterker nog, dat de nieuwe leer van christenen aangaande Jezus in staat is om de verschillen te overbruggen in een nieuwe dynamische beweging.

Menselijkerwijs gezien zijn de apostelen de dragers van deze nieuwe beweging. Van God uit gezien is dat de Heilige Geest, terwijl de opstanding van Jezus het bewijs is dat niets deze nieuwe beweging kan tegenhouden.

Daarom is de opening van Handelingen 1, daarom zijn die eerste twee verzen ook zo pregnant: eigenlijk alles zit erin vervat. In vers twee zegt Lucas: ‘tot aan de dag waarop Hij in de hemel werd opgenomen, nadat Hij de apostelen die Hij door de heilige Geest had uitgekozen, had gezegd wat hun opdracht was.’

De apostelen zijn belangrijk, omdat zij getuigen zijn. ‘Getuigen’ is een kernwoord in Handelingen. Het heeft drie lagen. In de eerste plaats betekent het dat de apostelen ‘ooggetuigen’ zijn. Zij hebben alles wat Jezus heeft gedaan en geleerd (zoals Lucas zegt in vers 1), met eigen ogen gezien en met eigen oren gehoord.

In de tweede plaats betekent dit ook dat de apostelen getuigen worden in de rechtszaal. Grote delen van Handelingen gaan over rechtszaken. De apostelen zijn hierin betrouwbare getuigen, juist omdat zij ooggetuige zijn. Daarom is de verschijning van de opgestane Heer Jezus aan Saulus ook zo belangrijk in Handelingen: vanaf dat moment is ook Saulus ooggetuige.

En in de derde plaats kunnen de apostelen van ooggetuigen, van getuigen in de rechtszaal, ook martelaren worden, en zo door hun dood getuigen van de standvastigheid van hun geloof. Daarom zijn de apostelen in hun rol als getuigen zo belangrijk in Lucas.

Je kunt deze eerste verzen van Handelingen dan ook goed verbinden met het laatste vers, Handelingen 28 vers 31, waar de nadruk wordt gelegd op de vrijmoedigheid waarmee Paulus van Jezus getuigt, en dat hem niets in de weg wordt gelegd: niets kan de verkondiging van het evangelie stoppen. Want ook na de dood van Jezus ging het tóch verder, omdat God Jezus uit de dood heeft opgewekt.

Deze vaste overtuiging die Lucas in dit slotvers onder woorden brengt, zit al vanaf het begin in het boek Handelingen, en geeft het wat Lucas ons in Handelingen vertellen wil een ongekende dynamiek.