Voorspelt de Bijbel het einde van de wereld? 

Hoe ziet de toekomst van onze wereld eruit? En komt alles goed? Het zijn grote vragen, waar mensen altijd en overal mee worstelen. In allerlei teksten gaat de Bijbel in op dit onderwerp. In veel Bijbelboeken vind je korte en langere stukken die naar de toekomst wijzen. Openbaring en Daniel zetten die toekomst zelfs volledig centraal. In deze twee boeken spreken de schrijvers over een nieuwe aarde en nieuwe hemel, waar geen onrecht meer is. Een nieuw paradijs om naar te verlangen. 

De hoop op verlossing van de mensen loopt als een rode draad door de hele Bijbel. Al vanaf het moment waarop Adam en Eva voor het eerst zondigden, zijn onrecht en dood gevolgen van menselijk handelen. Denk maar aan hoe Kaïn zijn broer Abel vermoordde – en dat was pas de tweede generatie mensen. We vinden dan ook veel verhalen met geweld in de Bijbel.  

Maar Bijbelteksten over het einde van de wereld onthullen meer dan Gods plan met de wereld en zijn belofte om een eind aan geweld te maken. Ze vertellen ons ook iets over de wereld waarin de schrijvers van de Bijbel leefden. Met welk onrecht hadden zij te maken? En op welke toekomst hoopten de schrijvers? 

Teksten over het vergaan van de wereld, zoals in de boeken Daniël en Openbaring, noemen we apocalyptische literatuur. ‘Apocalyps’ is een Grieks woord dat ‘onthulling’ of ‘openbaring’ betekent. In apocalyptische teksten doet een goddelijk figuur onthullingen aan een mens over het einde van de wereld en het ontstaan van een nieuwe werkelijkheid.

Buiten de Bijbel vinden we zulke teksten ook in andere religies en andere tijden, bijvoorbeeld in de islam en de (christelijke) middeleeuwen. Je kunt het zien als een literair genre dat soms wat meer en soms wat minder in de mode was. Dat is natuurlijk wat kort door de bocht. Toch zien we dat deze ‘literaire mode’ vooral opkomt als mensen in onzekere tijden leven. Laten we eens kijken of dat ook voor de Bijbel geldt.  

Het Bijbelboek Daniël verhaalt in eerste instantie over de tijd die Juda (het overgebleven deel van Israël) gedwongen doorbracht onder de Babyloniërs. Het tweede deel van Daniël bestaat uit een reeks visioenen met toekomstvoorspellingen – echt apocalyptische teksten dus. Dit tweede deel is pas later aan Daniël toegevoegd. Het is geschreven in de tijd dat Juda zuchtte onder de onderdrukking van de Grieken. In die tijd speelde ook de opstand van de Makkabeeën tegen deze overheersing (2^e eeuw v. Chr). 

De Openbaring van Johannes is geschreven terwijl een ander volk Juda overheerste, namelijk de Romeinen. Zij waren vanaf 63 v. Chr. in het land en zouden pas honderden jaren later vertrekken. De onderdrukkers probeerden het Joodse volk nieuwe gewoonten en gebruiken op te dringen en los te maken van hun eigen religie. Verzet leidde tot wraakacties, waaronder de verwoesting van Jeruzalem (70 n. Chr.).  

In zulke tijden is het geloof dat God ondanks alles stevig het stuur in handen heeft, een krachtige bron van hoop. Nu is er onrust, lijden en onrecht, maar straks brengt God rust, heling en recht. En die hoop is precies waar apocalyptische teksten bij helpen. 

Apocalyptische teksten ontstaan dus vaak in een tijd waarin de wereld in brand lijkt te staan. Het einde van deze wereld – en het begin van een nieuwe – lijkt op zo'n moment de enige oplossing te bieden.  

Maar hoop is geen modeverschijnsel dat we alleen in tijden van maatschappelijke nood nodig hebben. De behoefte aan hoop en de droom van een rechtvaardige wereld verbindt mensen van alle tijden. We zien dan ook dat de teksten over het einde van de wereld niet los van elkaar staan in de Bijbel. Eindtijdteksten grijpen in hun onthullingen terug op eerdere profetieën en geven zo een diepere laag aan die teksten én aan onze hoop. 

Zo verwijzen de beschrijvingen van de nieuwe hemel en de nieuwe aarde in Openbaring 21:1-4 en 2 Petrus 3:10-13 naar Jesaja 65:17-18. En als Paulus spreekt over de tekenen van de eindtijd bij Jezus’ wederkomst, zien we daarin iets terug van profetische teksten in bijvoorbeeld Jeremia 4:23-26 en Ezechiël 39:1-23. Ook de manier waarop visioenen en dromen tot de schrijvers van Daniël en Openbaring komen, doet bijvoorbeeld denken aan de dromen van Jozef. 

Kortom, de universele hoop op een betere wereld zit net zo diep in ons als in de Bijbel. 

Telkens als er overdonderende gebeurtenissen plaatsvinden in de geschiedenis, stellen mensen zich de vraag of het einde nabij is. Zijn de gruwelijke dingen die ze om zich heen zien gebeuren, tekenen van wat we poëtisch het ‘einde der tijden’ noemen? Denk aan de Tweede Wereldoorlog of de pestepidemieën in de middeleeuwen. Ook toen dachten mensen aan de eindtijd. Zelfs recent nog, tijdens de coronacrisis. 

Omdat de apocalyptische teksten in de Bijbel veel symbolische taal gebruiken, is het lastig om een definitief antwoord te geven. Paulus komt ons te hulp in zijn brieven om met de onzekerheid om te gaan. Hij ziet de eerste komst van Jezus naar de aarde, zijn dood en opstanding, als een vervulling van een deel van de toen bekende eindtijdteksten (Openbaring bestond in Paulus’ tijd nog niet).  

Jezus is volgens Paulus de Messias – de redder – die vrede brengt tussen God en de zondige mensen. Die vrede kómt niet, maar ís er al. En die nieuwe werkelijkheid bestaat dus al, maar is voor ons in deze zondige wereld nog niet zichtbaar. Jezus’ tweede komst zal de rechtvaardigheid en de afschaffing van de dood brengen die horen bij de nieuwe aarde en de nieuwe hemel. Zo leven we dan tussen twee vervullingen van profetieën over de eindtijd in. 

In de tussentijd roept de Bijbel ons op om in de manier waarop we leven alvast vooruit te grijpen op de rechtvaardige en vredige wereld die ooit zal komen. We kunnen te maken hebben met onderdrukking, onrecht en lijden – zoals in de tijd van Daniël en Openbaring – maar ook al vinden we geen vrede onder de mensen, we leven wél alvast in vrede met God. En van daaruit hopelijk ook met elkaar als christenen. 

Dat laatste is nog niet zo makkelijk. Dat zien we ook in de zeven brieven aan de zeven gemeenten in Openbaring 2 en 3.  

De worstelende gelovigen ontvangen in hun brief kritiek op hun handelen, maar ook bemoediging. Hun geloof in de nieuwe onzichtbare werkelijkheid brengt hoop in hun strijd. En dat geldt ook voor ons, zelfs als we nu nog moeten leven met onrecht in de wereld. Want de vrede met God maakt ons alvast deelnemers aan de nieuwe aarde en de nieuwe hemel die nog komen. Het nieuwe paradijs waar we naar verlangen. Die hoop is de hoop van alle tijden voor alle christenen die lijden onder onrechtvaardigheid in de samenleving. 

Openbaring en Daniël zijn de bekendste teksten, maar er zijn meer plekken in de Bijbel die vertellen over het einde der tijden. Het is interessant om alle teksten naast elkaar te leggen en te kijken naar de overeenkomsten en verschillen.  

 Zoek je alles over de eindtijd in de Bijbel? Hier vind je een aantal belangrijke teksten: 

Vond je dit artikel interessant? Hou het niet voor jezelf, maar deel het met een ander. Wie kan volgens jou wel wat hoop gebruiken?