Wat zegt de Bijbel over seks?

Je kent ze wel: ‘hete hangijzers’ waar binnen de kerk heel verschillend over gedacht wordt. Wat zegt de Bijbel hier eigenlijk over? Vanuit het Bijbelgenootschap willen we je graag handvatten bieden om over dit soort onderwerpen na te denken. Dat doen we vanuit onze kennis over de Bijbel en de wereld waarin hij is ontstaan. Wil je verder aan de slag met deze onderwerpen? Ga dan vooral in gesprek met anderen, bijvoorbeeld in je eigen kerk.

Seksualiteit is een belangrijk onderdeel van het menselijk leven. Wat zegt de Bijbel hierover? Mag je seks hebben voor het huwelijk? Wat zegt de Bijbel over homoseksualiteit? En over relaties in het algemeen?

Tegenwoordig gaan we nogal vrij om met seks: we vinden het gewoon om erover te praten, films en series brengen seksuele handelingen vaak best expliciet in beeld, en voor veel mensen hoort seks gewoon bij een relatie, ongeacht of je getrouwd bent of niet. We hebben seks omdat we er zin in hebben, en we vinden het belangrijk dat beide partners daarin een gelijkwaardige stem hebben.

Heeft een 2000 jaar oud boek zoals de Bijbel hier dan nog iets over te zeggen? Om een deel van de conclusie alvast te verklappen: ja, de Bijbel biedt zeker handvatten voor keuzes rond dit onderwerp. Maar om Bijbelteksten over seks op waarde te kunnen schatten, is het wel belangrijk om iets meer te weten over hun achtergronden.  

In de wereld van de Bijbel keken mensen heel anders naar seks dan wij. Dat seks bijvoorbeeld gepaard gaat zou moeten gaan met liefde, intimiteit of gelijkwaardigheid was allesbehalve vanzelfsprekend.

In de culturen om Israël heen was er vaak sprake van een dubbele moraal. Aan de ene kant werd de seksualiteit van meisjes en vrouwen streng bewaakt. De meeste maatschappijen, inclusief Israël, waren patrilineair, wat betekent dat namen, titels en eigendommen van vader op zoon werden doorgegeven. In zo’n systeem is het natuurlijk extra belangrijk dat je weet dat je zoon ook echt jouw zoon is. Veel wetgeving over seksualiteit, ook in het Oude Testament, heeft te maken met dat principe van patrilineariteit (Deuteronomium 22:13-29). Als een meisje of vrouw zich hier niet aan hield, was dat niet alleen een probleem tussen haar en haar (toekomstige) echtgenoot, maar stond de eer van de hele familie op het spel. Die eer kon alleen hersteld worden door de vrouw publiekelijk te straffen – vaak zelfs met de dood.

Aan de andere kant wordt prostitutie niet voor niets het oudste beroep van de wereld genoemd. Prostitutie was in de oudheid een wijdverspreid verschijnsel. En soms was het zelfs gelinkt aan de godsdienst. De manier waarop verschillende goden en godinnen worden afgebeeld doet ons nu nog blozen, en rondom en in bepaalde tempels boden prostituees hun diensten aan. De gedachte was dat dit goed was voor de vruchtbaarheid van het land. Naast het streng controleren van seksualiteit die op voortplanting gericht was, was er dus ook ruimte voor een veel vrijere beleving van seks – althans, voor mannen.

Hoe verhoudt de Bijbel zich tot dit alles? Ook hier zie je in veel wetten terug hoe belangrijk voortplanting via de juiste lijnen werd gevonden. In ieder geval voor meisjes en vrouwen was seks daarom beperkt tot het huwelijk.

Toch verschilt de Bijbel van veel omringende culturen, want volgens de Bijbel gelden ook voor de man allerlei regels. Van hem wordt verwacht dat hij trouw is aan zijn vrouw (bijvoorbeeld Spreuken 5:15-20). En hij mag geen seksuele relaties aangaan die de familieverhoudingen zouden verstoren (Leviticus 18:6-18).

Het is opvallend dat het teken van het verbond met God de besnijdenis is. Eigenlijk zeg je daarmee als man: juist op deze heel intieme plek ben ik me ervan bewust dat mijn leven in verbinding staat met God, en dat mijn keuzes daarbij moeten passen.   

In het Nieuwe Testament zie je twee werelden op elkaar botsen: de joodse normen en waarden en die van de Grieken en Romeinen. In het jodendom hoorde seks thuis binnen het huwelijk, en was vooral bedoeld om kinderen voort te brengen. Het huwelijk werd gezien als iets dat door God was ingesteld (Genesis 2:24, Matteüs 18:4-6). Bij een huwelijk waren trouwens meer mensen betrokken dan alleen bruid en bruidegom. Een partner koos je niet zelf, op basis van verliefdheid. Hij of zij werd voor je gekozen, door je ouders. Als die verliefdheid later toch ontstond, was dat mooi meegenomen.

Romeinen en vooral Grieken gingen veel losser om met seks, en van gelijkwaardigheid was hierbij weinig sprake. Paulus noemt die losse omgang met seks, waarbij de bevrediging van de eigen behoefte centraal staat, verschillende keren als voorbeeld van een leven los van God (bijvoorbeeld Romeinen 13:13; Galaten 5:19; Kolossenzen 3:5). Wie zich door Gods Geest laat leiden, zegt Paulus, leeft heel anders: vol liefde voor de ander en zelfbeheersing (Romeinen 12:9-11; 2 Korintiërs 6:6; Galaten 5:22-23).

Sommige christenen in de vroege kerk vonden dat je maar beter helemaal geen seks kunt hebben (bijvoorbeeld 1 Korintiërs 7:1). Dat had twee redenen. De eerste had te maken met bepaalde stromingen in het Griekse denken die het lichaam minderwaardig vonden – alleen de geest deed volgens hen ertoe, en lichamelijke verlangens moest je zoveel mogelijk uitbannen. Sommige christenen lieten zich door dit denken beïnvloeden. Ten tweede verwachtten veel mensen dat Jezus snel terug zou komen. Je kon dan maar beter geen aardse verplichtingen zoals het huwelijk aangaan – die zouden je alleen maar afleiden, en toch zo voorbij zijn (1 Korintiërs 7:33-34).

Paulus gaat hier heel pragmatisch mee om. Hij weet dat verlangen naar seks een normale menselijke behoefte is. Die kun je beter in goede banen leiden (voor hem betekent dat: trouwen) dan dat je ‘van begeerte gaat branden’ (1 Korintiërs 7:2-9). Opmerkelijk is daarbij dat hij van een behoorlijk gelijkwaardig partnerschap uitgaat: waar in de toenmalige wereld meestal alleen de man zeggenschap had over het lichaam van de vrouw, is dat volgens Paulus wederkerig (1 Korintiërs 7:3-4).

Dus: wat zegt de Bijbel over seks, en wat kunnen we daar nu nog mee? Eén ding is duidelijk: een relatie zoals die nu gewoon is, waarin twee mensen de tijd nemen om elkaar te leren kennen, verliefd te worden en te onderzoeken of ze zich een gezamenlijk leven kunnen voorstellen, was niet aan de orde. Daar zegt de Bijbel dan ook niet direct iets over.

Maar je vindt wel een aantal basisprincipes in het Oude en Nieuwe Testament terug. Seks is niet los verkrijgbaar en vraagt om zorgvuldige keuzes. Het is meer dan de bevrediging van een lichamelijke behoefte. Als je seks los van een relatie van trouw en toewijding gaat zien, zoals in de wereld rondom Israël en de vroege kerk en ook in onze tijd nog gebeurt, heeft dat gevolgen voor hoe je naar jezelf, de ander en uiteindelijk ook God kijkt.

Misschien geeft het boek Hooglied nog wel de beste aanwijzingen. 8 hoofdstukken lang vertellen een jongen en een meisje aan elkaar wat ze voor elkaar betekenen. De beeldspraak komt soms vreemd op ons over (wie vergelijkt nu de tanden van zijn lief met een kudde schapen?), maar je voelt wel de verliefdheid en opwinding van de pagina’s afspatten. Het mooie is dat dit op een heel gelijkwaardige manier gebeurt: beide partners vertellen over hun dromen, hun wensen, hun beleving én hun angsten.

Of ze getrouwd zijn, blijft in het midden, maar erg waarschijnlijk lijkt dat niet. Ze zijn zich er wel van bewust dat liefde en seksualiteit iets kwetsbaars zijn, waar je zorgvuldig mee om moet gaan. Ze vragen om de liefde niet aan te wakkeren voordat zij er klaar voor is (Hooglied 3:5), en vergelijken haar met vuur: ze geeft warmte en licht, maar kan je ook verteren (8:6).