Invalshoek 3 bij Johannes 13:1-17: Reiniging

Door je te verdiepen in hoe de voetwassing verbonden is met de doop, kun je in een preek ingaan op vragen als:

In Johannes 13:10 spreekt Jezus over het verband tussen ‘baden’, ‘de voeten wassen’ en ‘rein zijn’. Vanaf de vroege kerk hebben uitleggers in deze passage ook een voorafschaduwing van de doop gezien. Over de betekenis van de reinheid door het baden en de voetwassing wordt door uitleggers verschillend gedacht. 

‘Reinheid’ gaat niet alleen over schoonmaken, maar ook over rituele reinheid. In die tijd moest je, voordat je de tempel mocht binnengaan, eerst een bad nemen om de onreinheid van je af te wassen. Daarom moest men ‘al vóór het feest naar Jeruzalem om zich te reinigen’ (Joh. 11:55). Petrus verbindt de voetwassing met dat ritueel en wil dan graag dat Jezus hem helemaal wast. Hij doorziet niet dat de voetwassing een diepere betekenis heeft. Petrus’ vergissing wordt door Jezus gebruikt om zijn leerlingen iets duidelijk te maken: als iemand een reinigingsbad had genomen maar onderweg naar de tempel opnieuw stoffig werd, hoefde hij bij de tempel alleen nog zijn voeten te wassen; hij hoefde niet opnieuw een heel bad te nemen. Net zo hoeven de leerlingen, die omdat ze bij Jezus horen al helemaal rein zijn, alleen hun voeten te laten wassen. 

Binnen het Evangelie volgens Johannes kan de reinheid van de leerlingen als volgt worden uitgelegd. In Johannes 15:3 zegt Jezus dat de leerlingen ‘rein’ zijn ‘door alles wat Ik jullie gezegd heb’. Door geloof in Jezus’ woorden, ‘die eeuwig leven geven’ (Joh. 6:68), horen de leerlingen bij Jezus en zijn ze rein. De voetwassing zou dan kunnen slaan op de dagelijkse bekering van de leerlingen. Zij hoeven zich alleen nog dagelijks zelf te reinigen: dagelijks te leven uit de reiniging die de Heer hun schenkt.

Een andere uitleg betrekt de voetwassing op Jezus’ dood. In de verzen 12-17 duidt Jezus de voetwassing als een voorbeeld voor de leerlingen. Dit is één aspect van Jezus’ handeling. Met name uit de vers 1 en vers 8 blijkt dat de voetwassing symbool staat voor Jezus’ liefde tot het uiterste, zijn bereidheid te sterven voor wie Hem toebehoren. Zoals Jezus door het werk van een slaaf te doen de voeten wast, zo komt zijn slavendood ten goede aan de mensen die bij Hem horen. Als Jezus sterft, zegt Hij dat Hij dat alles is volbracht (Joh. 19:28-30). Door zijn heengaan zal Hij een plaats voor hen gereedmaken (Joh. 14:1-4). Jezus, die de weg baant, is zelf de weg (Joh. 14:6). Zonder de opdracht van de Vader te vervullen om zijn leven te geven en het weer terug te nemen (Joh. 10:18), blijft de missie van de Zoon, waardoor God de wereld wil redden, onvoltooid. 

Door te zeggen dat het voor de leerlingen nodig is dat Jezus hun voeten wast, zegt Jezus: alleen in afhankelijkheid van en in verbondenheid met Jezus’ lijden en dood zullen zij kunnen delen in Jezus’ luisterrijke majesteit en het ware leven. 

Petrus begrijpt dit alles niet en wil niet dat Jezus zijn voeten wast. Maar dan zegt Jezus: ‘Als Ik ze niet mag wassen, kun je niet bij Mij horen.’ Vervolgens wil Petrus dat Jezus hem helemaal wast (vers 9). Alsof hij extra ‘goede dingen’ krijgt als Jezus hem overal schoonwast. Zo is het niet, zegt Jezus: als je voeten schoongemaakt zijn (lees: als je oprecht Jezus volgt en Hem toelaat in je leven), dan hoor je erbij. Dat is genoeg.

In de context van het Evangelie volgens Johannes gaat het beeld van het baden en de voetwassing over een leermoment voor de leerlingen vlak vóór Jezus’ dood. Maar het is niet vreemd dat de uitleg sinds de vroege kerk een verband legt met de doop. Die wordt in het Nieuwe Testament vaker een bad genoemd waardoor je je zonden wegwast (bijv. Hand. 22:16; Tit. 3:5) en bezegelt de verbinding met Jezus’ dood en opstanding. 

In Romeinen 6:3-4 laat Paulus goed zien hoe de eerste christenen tegen de doop aankeken: 

Dankzij zijn dood en opstanding was er vergeving van zonden mogelijk, en werden onrechtvaardigen gered (1 Petr. 3:18). Bij de doop werd de gelovige gereinigd van zonde en rechtvaardig verklaard (1 Kor. 6:11; Tit. 3:5). 

In het verhaal van Johannes is Jezus dus enerzijds als een slaaf (Hij wast de voeten, Hij sterft aan het kruis), vanuit zijn liefde voor de mensen. Tegelijk kun je Jezus’ wassen van de voeten en het ‘bad’ van zijn woorden die eeuwig leven geven, zien als een verwijzing naar de doop (een reiniging van een deel van het lichaam). Het wassen door Jezus laat zien dat je helemaal bij Hem kunt horen, dat je als het ware met Hem kunt sterven (je oude ik achter je laten) en met Hem kunt opstaan (een nieuw mens worden), als je in Hem gelooft en Hem volgt op zijn weg. Dan zul je ook delen in de goede toekomst die God de mensen wil geven.

Verdieping: Over de betekenis van Jezus’ dood 

Toelichting: Zonde in het Nieuwe Testament 

Toelichting: Vergeving in het Nieuwe Testament 

Toelichting: Over ‘gerechtigheid’ in het Nieuwe Testament en specifiek bij Paulus 

Toelichting: Wat betekent ‘uitverkiezing’ in het Nieuwe Testament