Psalm 68 als Redemption Song in koloniaal Suriname

Rond de viering van Keti Koti in het herdenkingsjaar 2023 is er veel aandacht voor de rol van de Bijbel in het Nederlandse slavernijver- leden. Berucht zijn teksten die slavernij moesten rechtvaardigen, zoals de ‘vloek van Cham’ (Genesis 9:25-27). Maar de Bijbel bleek ook een bron van tegenverhalen en krachtige rolmodellen voor slaafgemaakte mensen. 

Dat laatste gold voor de Surinaamse voorganger Carel Paulus Rier. Deze zwarte Baptistenprediker, nog net geboren voor de afschaffing van de slavernij, nam het initiatief voor de eerste nationale Emancipatie-herdenking op 1 juli 1904. Tot dan toe had alleen de Evangelische Broedergemeente er jaarlijks in een kerkdienst aandacht aan besteed. Rier vormde een feestcommissie ‘uit de kinderen der Ethiopiërs.’ 

Vrijwel de voltallige uitgenodigde koloniale elite liet verstek gaan, behalve gouverneur C. Lely. Er waren rond de vierduizend mensen op de been in en om de Loge Concordia in Paramaribo. 

Rier hield een lange redevoering die uitgegeven is als: Na Veertig Jaren. Voorlezing gehouden op den 41sten emancipatiejaardag van de kolonie Suriname. De toespraak is rijk aan gedachten, duidingen van de geschiedenis, actiepunten voor het heden – en doorspekt met Bijbelcitaten.

‘Religieuze traumaverwerking’ is misschien wel de beste karakterisering voor zijn bewogen verhaal. Een opmerkelijke Bijbeltekst staat daarin centraal. Opmerkelijk, omdat ik hem in eerdere bronnen uit de Nederlandse slavernijgeschiedenis niet tegenkom. Het is Psalm 68:32b: ‘Ethiopië zal zijn handen spoedig uitstrekken naar God.’ (Vgl. King James Version: ‘Ethiopia shall soon stretch out her hands unto God’). Een studie uit 2011 van Roy Kay uit de Verenigde Staten, getiteld The Ethiopian Prophecy in Black American Letters, noemt deze tekst ‘zonder twijfel het meest geciteerde Bijbelvers in de zwarte religieuze geschiedenis.’ Het meest geciteerde Bijbelvers!? Er is dus een enorme traditie van zwarte lezers, schrijvers en predikers die zichzelf vanaf de achttiende eeuw actief identificeren met de Bijbelse figuur van Ethiopië en hiermee hun plek in de wereld innemen. Ze horen in Psalm 68:32 de belofte van spirituele verlossing en intellectuele verheffing, en steeds vaker ook van fysieke en politieke vrijheid. Hoe kan het dan dat we deze tekst vergeefs zoeken in geschriften uit de Nederlandse koloniën? 

Rier moest op reis om deze schat te vinden. Hij ging naar Demerara in Brits-Guyana en leerde daar de zwarte Baptistenkerk kennen. In 1903 reisde hij naar de Verenigde Staten om bevestigd te worden tot predikant in de National Baptist Convention. Het kan niet anders of hij is daar beïnvloed door zwarte schrijvers als James Holly, James W. Hood en Frederick Douglass. Fris van de lever introduceert hij de zelfbewuste Ethiopië-theologie in Suriname. Minstens dertig keer valt in zijn lezing de zelfidentificatie ‘wij, Ethiopiërs’, als een trotse en positieve benaming. Psalm 68:32b geeft hij overigens in een eigen interpretatie weer ‘Ethiopia zal worden verhoogd.’ Er gaat iets veranderen in de machtsverhoudingen tussen de rassen. Het zindert al van Rastafari, hoezeer Rier ook nog gezagsgetrouw lof toezwaait aan koning Willem III. 

Prof. dr. Heleen Zorgdrager is hoogleraar Systematische Theologie en Genderstudies aan de Protestantse Theologische Universiteit te Am- sterdam. Ze maakt deel uit van het NWO-onderzoeksproject ‘Church and Slavery in the Dutch Empire’. 

Heleen Zorgdrager, 'Psalm 68 als Redemption Song in koloniaal Suriname' in: Met Andere Woorden 42/2 (oktober 2023), 34-35.