Keken de inwoners van Bet-Semes in of naar de ark (1 Samuel 6:19)?
Als kind ging ik naar een basisschool waar veel aandacht werd besteed aan Bijbelonderwijs. Lastige verhalen, die naar huidige maatstaven waarschijnlijk als kind-onvriendelijk zouden worden bestempeld, werden daarbij niet geschuwd. Eén van die vertellingen is me in het bijzonder bijgebleven. Eng maar ook een beetje spannend vond ik het: het verhaal over de inwoners van Bet-Semes die door God gestraft worden omdat ze in de ark van het verbond hebben gekeken. Zeventig mensen moeten hun nieuwsgierigheid bekopen met de dood. De verschrikkelijkheid van die straf vervulde me destijds – en nu nog steeds – met huiver en verwarring. Bovendien bekroop me het ongemakkelijke gevoel dat ik mezelf schuldig maakte aan eenzelfde nieuwsgierigheid. Want wat zou er toch in die ark te zien zijn geweest?
Van kijken in naar kijken naar de ark in Bijbelvertalingen
Wie net als ik met dit spannende element in het verhaal is opgegroeid, zal na het lezen van 1 Samuel 6:19
Hoe valt die verschuiving te verklaren? En is de zware straf op deze manier nog wel verdedigbaar? Van het gluren ín de ark kun je vanuit de Bijbelse gedachtewereld nog beredeneren dat het onbeschaamd en schokkend is. Maar de ark van de HEER alleen maar gadeslaan, waarom zou daar de doodstraf op volgen?
De woorden rāʾâ bǝ in de Hebreeuwse Bijbel
Aan de wortel van de uiteenlopende vertalingen liggen de woorden rāʾâ bǝ in de Hebreeuwse grondtekst. Het werkwoord rāʾâ betekent ‘zien’, of soms: ‘kijken’. Het voorzetsel bǝ betekent meestal ‘in’. Niet vreemd dus dat rāʾâ bǝ in 1 Samuel 6:19
Maar er is een probleem met deze uitleg: rāʾâ bǝ betekent in de Hebreeuwse Bijbel verder nooit ‘kijken in’. Elders betekent het meestal: ‘iets zien’ of ‘iets aanzien’, waarbij vaak een bepaalde emotie wordt verondersteld: iets aanzien met bijvoorbeeld verdriet (Gen. 21:16
De vertaling ‘kijken in de ark’ is onwaarschijnlijk
Terug naar 1 Samuel 6:19
Het is dus beter de woorden rāʾâ bǝ in vers 19 op een andere manier te vertalen, die ondersteund wordt door de betekenissen die elders in de Hebreeuwse Bijbel worden gevonden. ‘Kijken naar’ ligt het meest voor de hand. Maar als de bewoners van de stad alleen maar naar de ark keken, roept dat de vraag op waarom ze werden gestraft voor iets waar ze niets aan konden doen. De ark werd immers openlijk vervoerd, en het was onvermijdelijk dat de voorbijgangers een blik op de wagen zouden werpen.
Deden de inwoners van Bet-Semes iets verkeerd?
Een antwoord dat probeert tegemoet te komen aan dit schurende facet van de tekst, is dat de mensen op een bepaalde manier naar de ark hebben gekeken, met een bepaalde houding die door God niet werd getolereerd: met te veel vrijmoedigheid, waardoor ze te dichtbij waren gekomen. Maar de vraag is of je zo niet nog steeds te veel in de tekst legt om de straf te kunnen verklaren. Het verhaal zelf zegt eenvoudig dat de inwoners van Bet-Semes erg blij waren om de ark weer te zien, niet dat dit ongepast was. Ze concluderen zelf dat de aanwezigheid van de HEER risico’s met zich meebrengt, niet dat ze iets verkeerd hebben gedaan (vers 20).
Gods steun is geen automatisme
Misschien moeten we het antwoord niet zozeer zoeken in het gedrag van de inwoners van Bet-Semes, maar in het thema van de omringende hoofdstukken. In 1 Samuel 4
In dat licht valt 1 Samuel 6
Conclusie
De straf voor de inwoners van Bet-Semes heeft Bijbellezers al eeuwen voor raadsels gesteld. De traditionele uitleg, dat de Bet-Semesieten zich schuldig maakten aan het ‘kijken in de ark’, is taalkundig niet goed te verdedigen. Het Hebreeuws wijst op ‘kijken naar’. Maar daarmee blijft het raadsel bestaan, de tekst schuurt.
Een mogelijk antwoord ligt in het thema van Gods aanwezigheid: kun je Gods zegen afdwingen door de ark binnen te halen? Daarmee stelt het verhaal ook een kritische vraag aan óns: zijn er manieren waarop wij God te veel proberen in te kaderen in onze eigen ideeën?
Gerelateerde Bijbelgedeelten
1 Samuel 6.19Vakblad Met andere woorden
Met Andere woorden is hét tijdschrift dat je up-to-date houdt over het vertalen van de Bijbel. Ook biedt Met Andere Woorden inspirerende artikelen op het snijvlak van vertalen en Bijbeluitleg.