‘Een gereviseerde tekst staat dichter bij de lezers dan de oude tekst’

Interview: Peter Siebe

Nieuwtestamenticus Ilse Visser werkte vanaf begin 2017 als vertaler mee aan de revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV). Hoe heeft zij dat ervaren en wat is volgens haar de waarde van zo’n revisie? Een interview.

Ilse, aan welke boeken heb je gewerkt en in welke rol?

Ik heb meegewerkt aan de revisie van het Nieuwe Testament, met name de synoptische evangeliën, Handelingen, Hebreeën en Openbaring.

Binnen het revisieteam werkte ik als brontaalkenner van het Nieuwe Testament. Het was mijn taak om de mij toegewezen Bijbelboeken vers voor vers te toetsen aan de brontekst. Daarbij kwamen ook alle reacties langs die de afgelopen jaren op de NBV zijn binnengekomen. In nauwe samenwerking met een neerlandicus – meestal Pieter Waalewijn – werkte ik aan voorstellen om de NBV zo mogelijk te verbeteren.

Aan welk boek heb je het meeste genoegen beleefd?

Ieder boek heeft zo z’n eigen charme. Maar als ik dan toch moet kiezen: Lucas en Handelingen. Vooral het werken daaraan heeft me nieuwe inzichten opgeleverd over de NBV en de ‘do’s en don’ts’ van reviseren.

Wat is volgens jou de meerwaarde van de revisie?

De NBV zie ik als een kunstig, geliefd en stevig bouwwerk, waaraan door veel experts is gewerkt, om zo te functioneren als breed gedragen Bijbelvertaling binnen en buiten de kerk. Zoals een bouwwerk onderhoud nodig heeft, geldt dat ook voor een Bijbelvertaling. De Nederlandse taal, de doelgroepen waarvoor een Bijbelvertaling functioneert en de (Bijbel)wetenschap zijn voortdurend in ontwikkeling. Revisie van Bijbelvertalingen is daarom onvermijdelijk. Daarnaast biedt een revisie de gelegenheid om de sterke punten van een vertaling aan te scherpen. Beide zijn in het geval van de NBV21 volgens mij mooi gelukt.

Je deed ook vertaalwerk in Malawi. Wat kun je vanuit die ervaring zeggen over de NBV-revisie?

In de periode 2008-2017 werkte ik voor het Bijbelgenootschap van Malawi, dat evenals het NBG onderdeel is van de United Bible Societies. Ik werkte daar als exegeet en taalkundige in twee Malawiaanse vertaalprojecten. Hoewel de context daar totaal anders is, brengt Bijbelvertalen over de hele wereld vergelijkbare uitdagingen met zich mee. Ik heb gemerkt dat het maken van een revisie niet per se gemakkelijker is dan een eerste vertaling in een bepaalde taal. Weer even de bouwwerk-metafoor: als je te maken hebt met een bestaand bouwwerk, kun je niet zomaar van alles veranderen. Iedere wijziging vraagt veel onderzoek en overweging.

Wat betekent een nieuwe of gereviseerde vertaling voor het volk voor wie deze bestemd is?

Als ik het niet met eigen ogen had gezien, had ik niet geloofd dat een Bijbelvertaling zoveel impact kan hebben. In Malawi deden we veel field testing, waarbij we groepen mensen bezochten om de vertaalde teksten met hen te lezen en onze vertaalkeuzes te bespreken. Tijdens het lezen was het altijd een feest om te zien hoe zo’n groep tot leven kwam en geraakt werd door de teksten. Een vertaling in de eigen taal zorgt ervoor dat de Bijbel niet langer een ‘vreemd’ boek blijft. Dat merk je helemaal als het een eerste vertaling in een taal is, maar ook bij een revisie zie je dat effect. Een gereviseerde tekst staat – als het goed is – qua taalgebruik en vertaalkeuzes dichter bij de lezers dan de oude tekst.

Wat wens je de Nederlandse Bijbellezers toe, als de NBV21 verschijnt?

Dat de Bijbelse woorden dankzij de gemaakte keuzes in de NBV21 nog dichter bij hen komen, hen raken, inspireren en hun nieuwe inzichten opleveren. Dat de Bijbel enerzijds nog meer ‘eigen’ voelt en anderzijds nieuw en verfrissend.

Wat heeft jou zelf vooral geraakt toen je bezig was met ‘jouw’ Bijbelboeken?

De NBV21 is het derde vertaalproject waaraan ik heb meegewerkt. Het was opnieuw een boeiend en inspirerend proces. Doordat ik telkens in een andere context, voor een andere doelgroep en met een ander team werkte, bleven we nieuwe dingen ontdekken. De dialoog over en met de Bijbel is nooit klaar. Soms was de zoektocht naar de beste oplossing lang en moeilijk, maar in andere gevallen was het in één keer raak en viel ons eerste voorstel bij iedereen in goede aarde. Hebreeën 11:1 – ‘Geloof is de zekerheid dat alles waarop we hopen werkelijkheid wordt, het overtuigt ons van de waarheid van wat we niet zien’ – is daar een prachtig voorbeeld van.  

Drs. I. Visser studeerde theologie en taalwetenschap en specialiseerde zich in Bijbelvertalen. Van 2008-2017 werkte ze voor het Bijbelgenootschap van Malawi aan het vertalen van de Bijbel in het Ellomwe en het Tumbuka. Vanaf 2017 werkt ze als vertaler bij het NBG.

Peter Siebe, ‘”Een gereviseerde tekst staat dichter bij de lezers dan de oude tekst”. Een interview met NBV21-vertaler Ilse Visser’ in: Met Andere Woorden 39/2 (oktober 2020), 32-37.

Foto: Carla Manten. Foto header: Ruben Timman.