Inleiding Handelingen (NBV)

De handelingen van de apostelen is een boek over het begin en de ontwikkeling van de christelijke kerk. Het maakt duidelijk hoe het goede nieuws van Jezus over de hele wereld verspreid raakte. Het boek Handelingen is van dezelfde auteur als het Evangelie volgens Lucas en vormt het vervolg erop.

Het belangrijkste thema in het boek Handelingen is de werking van de heilige Geest. De heilige Geest is de kracht achter de verspreiding van het goede nieuws, de kracht achter het ontstaan en de ontwikkeling van de kerk. Naast de werking van de Geest en de ontwikkeling van de kerk zijn andere belangrijke thema’s in het boek de verkondiging van het evangelie aan de heidense volken, het verzet van veel Joden tegen het geloof in Jezus en de rechtszaken die daaruit voortvloeien. Het boek toont aan dat de situatie van de kerk in de tweede helft van de eerste eeuw, die in meerderheid uit niet-Joden bestond, volgens Gods plan, onder leiding van de Heer Jezus en door middel van de heilige Geest tot stand is gekomen.

Lucas begint met het beschrijven van de groei en bloei van de christelijke gemeente van Jeruzalem. Van de gemeente wordt in eerste instantie een ideaalbeeld geschetst, maar er komen ook problemen en de gemeente krijgt te maken met vervolging. De kerk groeit vervolgens buiten Jeruzalem, eerst in Judea en Samaria, en later, mede dankzij Paulus, ook daarbuiten. De nieuwe wereldorde van de Geest breidt zich zo vanuit Jeruzalem uit richting de uiteinden van de aarde.

Het boek eindigt met de gevangenschap van Paulus in Rome. Deze situatie vormt het eindpunt van de turbulente beginfase van de kerk. Nadat Paulus en de meerderheid van de Joodse leiders het niet eens zijn geworden en uiteen zijn gegaan, kan Paulus het koninkrijk van God verkondigen zonder dat hem iets in de weg wordt gelegd.

De stijl van het boek Handelingen is redelijk verzorgd. Naarmate het boek vordert, laat Lucas steeds meer het taalgebruik van de Septuaginta los en gaat hij steeds beter Grieks schrijven. De stijl van zowel het boek Handelingen als het Evangelie volgens Lucas heeft overeenkomsten met die van Grieks-Romeinse geschiedschrijving. De boeken zijn opgebouwd uit episoden, die worden afgebakend door veranderingen in plaats, tijd of hoofdpersonen. In Handelingen nemen redevoeringen een grote plaats in. Daarin wordt de betekenis van de geschiedenis ontvouwd.

Het boek Handelingen begint met een voorwoord en een terugblik (Handelingen 1). Het vervolg is opgebouwd rond twee hoofdfiguren: Petrus en Paulus. 

In het eerste deel is Petrus de hoofdpersoon (Handelingen 2-12). De verkondiging van Gods woord gebeurt vanuit Jeruzalem en onder de Joden, maar Petrus zet ook de eerste stappen naar de verkondiging onder mensen uit de heidense volken.

Vanaf hoofdstuk 13 krijgt Paulus een leidende rol. Het tweede deel van Handelingen beschrijft hoe Paulus met zijn zendingsreizen het christendom verder uitbreidt (Handelingen 13-28). De verkondiging van het evangelie gebeurt nu hoofdzakelijk vanuit Antiochië, maar Jeruzalem blijft belangrijk. Na de eerste zendingsreis vindt daar de samenkomst van de apostelen plaats (Handelingen 15) waar de verkondiging onder de heidense volken wordt goedgekeurd zonder dat de besnijdenis verplicht wordt gesteld. En voor Paulus’ verscheping naar Rome wordt hij in de tempel van Jeruzalem gearresteerd (Handelingen 21).

Over de precieze indeling van Handelingen bestaat onder Bijbeluitleggers geen overeenstemming.

Handelingen is het vervolg op het evangelie volgens Lucas. In Lucas beschrijft de auteur het leven, de dood en opstanding van Jezus, in zijn tweede boek vertelt hij hoe het goede nieuws van Jezus over de wereld verspreid wordt. Het getuigenis van de verkondigers van het evangelie, bekrachtigd door de Geest, bevestigt de waarheid van het eerste boek.

Handelingen en het Evangelie volgens Lucas  hebben dezelfde auteur. Het is niet met zekerheid bekend wie deze boeken schreef. De boeken zijn waarschijnlijk geschreven rond de periode 80 tot 90 na Christus.

Het boek Handelingen wordt door de kerkelijke traditie toegeschreven aan Lucas, de trouwe gezel van Paulus en de geliefde arts, afkomstig uit Antiochië in Syrië. De traditie baseert zich op de vermelding van Lucas in sommige brieven van Paulus (Filemon 1:24; Kolossenzen 4:14; 2 Timoteüs 4:11), in combinatie met de vermelding van ‘wij’ in bepaalde passages in Handelingen (zoals in Handelingen 16:10).

Wetenschappers betwijfelen of de traditionele toeschrijving aan Lucas klopt. Ten eerste zou deze toeschrijving achteraf kunnen zijn bedacht op basis van Bijbelse gegevens. Ten tweede zijn er duidelijke verschillen tussen het verhaal in Handelingen en wat Paulus schrijft. Die verschillen roepen de vraag op of de schrijver Paulus goed gekend heeft. Sommigen concluderen dat Handelingen anoniem is overgeleverd en pas later toegeschreven aan Lucas, maar anderen houden het toch voor mogelijk dat de auteur een metgezel van Paulus was, en dan is Lucas een mogelijke kandidaat.

Op grond van de tekst weten Bijbelwetenschappers dat de auteur:

De auteur voelde zich dus zowel in de hellenistische als in de Joodse cultuur thuis. Daarom is het moeilijk om te bepalen of hij wel of niet een Jood was. Wel weten we dat hij tot de tweede of misschien derde generatie christenen behoorde. In de inleiding van zijn evangelie zegt hij duidelijk dat hij zelf geen ooggetuige van Jezus’ leven is en dat hij zijn geschrift baseert op de overlevering (Lucas 1:2).

Aangezien Lucas een christen van de tweede of derde generatie was, het Evangelie volgens Marcus kende en weet had van de val van Jeruzalem in 70 na Christus, is Handelingen waarschijnlijk rond de periode 80 tot 90 na Christus geschreven. Waar het tot stand kwam is onduidelijk: het kan op elke plaats in het Romeinse Rijk geschreven zijn.

Laatst bijgewerkt op 19 maart 2025.