Bastiaan Ragas vertelt het verhaal van de Bijbel

‘De Bijbel wordt vaak op een dogmatische of vastgeroeste manier verteld’

Overal waar Bastiaan Ragas zijn voorstelling opvoert, trekt hij bomvolle zalen. En van zijn boek Jezus, waarom? waren binnen twee weken al 10.000 exemplaren verkocht. Wat hééft de Bijbel, waardoor deze bekende Nederlander er zo door gegrepen werd?

Deze vraag brengt me bij hem aan de keukentafel in Bloemendaal, waar hij me gastvrij ontvangt. Bastiaan Ragas is een veelzijdig mens. Hij brak door als zanger met de band Caught in the Act, en werd daarna acteur, presentator en schrijver.

Voor de mensen die jou nog niet goed kennen: wie is Bastiaan Ragas?

‘Een witte man van middelbare leeftijd, die al zijn hele leven op zoek is naar waar het om gaat in het leven en in zijn eigen leven. Naar wie hij is, naar hoe hij zich verhoudt tot de wereld om hem heen. Mijn nieuwsgierigheid, verbeelding en fantasie hebben me op veel plaatsen gebracht én ervoor gezorgd dat ik van de popmuziek naar de Bijbel ga – een draai van 180 graden.’

Hoe gaat het met je theatertour In Gods Naam?

‘Het is een van de meest succesvolle dingen die ik gedaan heb. Ik vertel op het podium het verhaal van de Bijbel en wat dat volgens mij betekent. De mensen zijn ontroerd, zeggen ze achteraf tegen me, of geraakt, geprikkeld, aan het denken gezet. Deels kan ik het succes verklaren uit het gegeven dat ik denk te weten waar ik het over heb. Met mijn vriend, predikant Ad van Nieuwpoort, heb ik me vier jaar ondergedompeld in de enorme bron die de Bijbel is.’

Hoezo moest deze voorstelling er komen?

‘Ik werd opgebeld door Casper van Dorp van Nachtzon Media. Hij wist dat ik met de Bijbel bezig was en al pratend kwamen we op het idee om er samen een voorstelling van te maken. En wat blijkt: er is behoefte aan dit verhaal in onze verweesde samenleving. We zitten in de nadagen van het neoliberalisme. Maar het neoliberale idee “succes is een keuze en als je je best doet, lukt het” klopt van geen kant. In onze samenleving stel je niets voor als je niet produceert, consumeert of communiceert. Vooral dat laatste: je moet communiceren wat je consumeert of produceert. Dat het leven draait om zingeving, menselijkheid, compassie en zelfkritiek, dat zijn we kwijt. En dat ík dit zeg – uit onverwachte hoek – dat valt op.’

Wat hoop je dat mensen eruit meenemen?

‘Dat ze minder bang zijn om zich uit te spreken voor de zachte, kwetsbare, menselijke kant van het leven. Mensen omarmen die boodschap als een warm bad. En dat ontroert me.’

Minstens driekwart van je publiek is kerkelijk. Is dat je doelgroep?

‘Dat maakt mij niet uit. Seculiere mensen kunnen denken: “Oh, dan zit Bas dus in een zaal met van die streng-gereformeerde types.” Wat een generalisering, denk ik dan – alsof gereformeerden niet openstaan voor andere meningen. Of ze zeggen: “die Bijbel is allemaal onzin,” of “ik heb niks met God,” of “die christenen voelen zich beter dan de rest.” Dat is hoe mensen zich opstellen tegenover andersdenkenden. Ook religieuze mensen doen dat. De farizeeën, bijvoorbeeld, wilden dat Jezus partij koos voor hen, maar Hij ging juist eten met mensen als Zacheüs. Jezus ging ook, zegt een van zijn verhalen, niet op zoek naar de 99 schapen die Hij al had, maar zocht dat ene verloren schaap. Jezus doorbrak die scheidingen tussen mensen. Gooi de deur naar buiten maar open!

Veel mensen weten wel wat van de Bijbel, maar vaak is het hun op een dogmatische of vastgeroeste manier verteld. Jezus schudde de Thora – de wet, de regels voor het volk Israël – op en zei: “Het gaat om menselijkheid. De wet is er voor de mens, niet andersom.” Dat fascineert mij. Als er een waarheid is die die naam verdient, dan is de enige lakmoesproef daarvoor, dat je die kunt bevragen en tegen het licht houden. Als het de waarheid is, dan kan die dat hebben. Daarom schuur ik graag.’

Mensen spiegelen zich als het gaat om hun mens-zijn niet meer aan een predikant of pastoor. Dat gebeurt tegenwoordig bij de psycholoog of in het theater. Wat zegt dat?

‘Dat we ingeboet hebben aan verbeelding. Het gaat in de Bijbel volgens mij om verbeeldingskracht: wie of wat is God? Hoe kun je dat mysterie benaderen? Over welke stem heb je het? We hebben te weinig stilte en rust om verbeelding toe te laten. Ja, daar heeft de kerk weet van, maar in kerken waar ik kom doen de sfeer, de muziek en de inhoud me vaak aan pakweg 1970 denken. Het verhaal van de Bijbel is kwetsbaar en breekbaar, maar je moet er niet zo omzichtig mee omgaan dat je de verbeelding, de fantasie en de humor niet meer toelaat.’

Je groeide op in een katholiek gezin en was misdienaar. Hoe kijk je daarop terug?

‘De mystiek van het katholicisme vind ik geweldig. Het prikkelt de verbeelding. Ik heb me altijd gedragen gevoeld en heb nu woorden voor wat ik toen voelde. Jarenlang was ik met deze dingen niet zo bezig, maar toen ik Ad van Nieuwpoort hoorde preken, gaf dat meteen een klik. Ik herkende me er volledig in: dit was wat ik altijd al wist, maar waar ik nooit woorden voor had. Lezen, erover praten, filosoferen: zo gaat de Joodse traditie met het mysterie om en daar sluit Ad bij aan. Het gaat in de Bijbel over woorden, over taal, over verhalen. In de katholieke kerk is het mysterie helaas behoorlijk dicht geseald, zodat er geen open gesprek mogelijk is.’

Inmiddels is ook je boek er. Daar deed je vier jaar over. Wat levert vier jaar Bijbellezen op?

‘Het lezen heeft me “geaard”. Ik heb woorden voor het mysterie gekregen en ben daardoor rustiger geworden. Innerlijk sterk. Nu ik er zo met jou over praat, verwondert dat me. De kern is, denk ik, menswording, worden wie je bent. En daarom gedachten, gewoonten en overtuigingen waarvan jij denkt dat het leven daarom draait, loslaten – hoe aantrekkelijk of noodzakelijk ze ook lijken in onze doorgeschoten kapitalistische wereld die ons bombardeert met prikkels om aan ons te verdienen.’

Krijg je weleens de vraag: ‘Wat is er met je gebeurd, ben je bekeerd ofzo?’

‘Als ik over de Bijbel of Jezus begin, gaan mensen vaak zelf vertellen over hun gemis aan zingeving en waar ze tegenaan lopen in het leven. Ik wil niet beweren dat ik nu precies weet hoe het zit met die Bijbel, of met Jezus. Dat zou ijdelheid zijn. Als je het mysterie ervaart en er ook iets van wilt begrijpen, helpt het om woorden aangereikt te krijgen. Veel mensen hebben geen idee waar de Bijbel over gaat. Voor hen is dit boek bedoeld. Ook voor de atheïst die denkt dat christenen in kabouterverhalen geloven omdat de Bijbel vertelt dat Jezus over water loopt.’

Jezus, ja, waarom? Wie was – of is – Hij volgens jou?

‘Hij is de hoofpersoon in het Nieuwe Testament. Ik geloof dat er in de Bijbelverhalen over Jezus zowel historische als theologische en dramaturgische elementen zitten. Het zijn gecomponeerde verhalen die iets bijzonders teweeg brengen – het zijn geen bedachte sprookjes. Jezus prikkelt ons om niet bang te zijn, goed te lezen, te luisteren en te kijken, om compassie te hebben met wie we het niet kunnen vinden, om ons niet op te sluiten in zelfgenoegzaamheid. Veel mensen denken tegenwoordig dat ze Hem wel kunnen missen, maar ik gun iedereen de verhalen over Hem.’

Interview en tekst: Peter Siebe