Etniciteit

Met ‘etniciteit’ bedoelen we meestal een sociale (zelf)identificatie van mensen op grond van afkomst, gedeelde moraal en wetgeving, soms ook gedeelde taal en uiterlijke kenmerken. De term etniciteit is voor meerdere uitleg vatbaar. Maar vooral in een conflictsituatie wordt de term vaak heel precies beschreven en gebruikt. Een bevolkingsgroep gebruikt de term bijvoorbeeld om helder te maken wie er níét bij hoort, of zet hem in om de afstotelijke eigenschappen van een andere bevolkingsgroep te beschrijven. In de debatten die tegenwoordig worden gevoerd rond migratie en racisme, oorsprong en afstamming of conflicten over grondgebied zijn mensen al snel geneigd om hun eigen standpunten aan de Bijbel op te leggen. Net als ‘volk’ is het begrip ‘etniciteit’ (dat nog dichter aanhangt tegen ‘ras’) vuurgevaarlijk gebleken in de propaganda van kolonialisme en nationalisme.

Het Nederlandse woord ‘etniciteit’ is afgeleid van het Griekse etnos (de Griekse vertaling van twee Hebreeuwse woorden: ‘am en gojim), dat zowel ‘volk’ als ‘vreemdelingen’ betekent. Telkens wanneer de etnos of etniciteit in de Bijbel op de voorgrond staat, gaat het om afgrenzingen en contrast met andere groepen rondom: Egyptenaren, Kanaänieten, Filistijnen, Assyriërs, Babyloniërs, Perzen of Grieken. Dat contrast wordt, ook in de Hebreeuwse Bijbel, uitgedrukt met argwanende woorden, vijandbeelden en soms regelrechte haat. Met alle onzekerheid over de datering van bepaalde gedeelten, toont de Bijbel dat er een langdurige en vurige strijd is geweest over de manier waarop de grenzen van het volk Israël moesten worden bepaald en bewaakt. Genesis 1—10 lijkt etnische diversiteit te accepteren, maar vanaf Genesis 12 komt de focus te liggen op de etnische scheidslijn gemarkeerd door de afstamming van Abraham, Isaak en Jakob en door zaken als verbond, besnijdenis en geschonken land. Door de nadruk op de afstamming van de aartsvaders en het teken van de besnijdenis is de positie van vrouwen binnen de afgegrensde identiteit minder zeker dan die van mannen, terwijl nakomelingschap natuurlijk wel via vrouwen loopt: Sara is de erkende voormoeder van Israël (Gen. 17:16).