Qumran en het vertalen van de Bijbel

Arie van der Kooij, "Qumran en het vertalen van de Bijbel", uit: Qumran en de Bijbel. Over ontstaan, overlevering en vertaling van de Bijbel, Heerenveen 2013.

Sinds de zestiende eeuw is het goed gebruik om een vertaling van de Bijbel te maken met de Hebreeuwse tekst als uitgangspunt voor het Oude Testament, en de Griekse voor het Nieuwe Testament. De brontekst was dus niet langer een bestaande vertaling – zo was de Keulse bijbel (1478) nog een vertaling van de Latijnse bijbel uit die tijd (de Vulgata) – maar de tekst in zijn eigen, oorspronkelijke taal.
In deze bijdrage staat het Oude Testament (OT) centraal, met bijzondere aandacht voor de vraag welke Hebreeuwse tekst men als basis kiest voor de vertaling van dit deel van de Bijbel. Het antwoord op deze vraag moet in eerste instantie luiden: de Hebreeuwse, masoretische tekst van het OT. Lange tijd gebruikte men daarvoor gedrukte edities die gebaseerd waren op manuscripten uit de dertiende en veertiende eeuw. Dit betrof de befaamde Rabbijnenbijbel (1524-1525) en andere uitgaven van later datum. Deze situatie duurde voort tot de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen werd besloten om de edities van de Hebreeuwse bijbel op een andere leest te schoeien. Vanaf die tijd werden de uitgaven van de Hebreeuwse bijbeltekst gebaseerd op een modelcodex, dat wil zeggen, op een manuscript dat de Hebreeuwse standaardtekst bevatte, en dat ouder was en van hogere kwaliteit dan de manuscripten uit de late middeleeuwen. De eerste moderne uitgaven op basis van zo’n modelcodex waren de derde editie van de Biblia Hebraica van Kittel (1937) en de Biblia Hebraica Stuttgartensia (1977).
De modelcodex die werd gekozen, was de codex Leningradensis (begin elfde eeuw; dit is de enige aanduiding waarin de naam van Lenin nog voortleeft!). Vergeleken met enkele andere tophandschriften (zoals de codex van Aleppo; tiende eeuw) heeft deze codex het voordeel dat zij volledig is, een tekst biedt die alle boeken van de Hebreeuwse bijbel omvat. Omdat de joodse geleerden die voor deze handschriften verantwoordelijk waren, met de term masoreten (‘overleveraars’) worden aangeduid, spreken we van de masoretische tekst (MT). De moderne vertalingen van het OT zijn op deze tekst gebaseerd.