Pesjarim. Bijbelcommentaren in Qumran

Bärry Hartog, "Pesjarim. Bijbelcommentaren in Qumran", uit: Qumran en de Bijbel. Over ontstaan, overlevering en vertaling van de Bijbel, Heerenveen 2013.

De pesjarim (enkelvoud: pesjer) uit Qumran zijn de vroegste bijbelcommentaren die ons zijn overgeleverd. Ze kunnen gedateerd worden in de eerste eeuw voor het begin van onze jaartelling. Hun naam ontlenen ze aan het Hebreeuwse woord pēsjer, dat ‘uitleg’ of ‘duiding’ betekent en dat vaak in deze teksten voorkomt. De eerste pesjer die werd ontdekt, is een commentaar op het boek Habakuk dat deel uitmaakte van de Dode Zeerollen die in 1947 aan het licht kwamen. Tussen 1947 en 1952 werden fragmenten van een aantal andere pesjarim gevonden, voornamelijk in grot 4 bij Qumran.
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen verschillende groepen pesjarim. Een eerste groep citeert zijn bijbelse brontekst vers voor vers en legt deze vervolgens uit. Vanwege hun kenmerkende structuur worden deze teksten aangeduid als ‘doorlopende pesjarim’. Deze groep omvat commentaren op de bijbelboeken Micha (2x), Sefanja (2x), Psalmen (3x), Habakuk, Jesaja (5x), Hosea (2x) en Nahum. Wanneer er gesproken wordt over ‘de pesjarim’, wordt dikwijls alleen deze eerste groep teksten bedoeld. Er is echter ook een tweede groep pesjarim te onderscheiden. Deze tweede groep omvat teksten die citaten uit verschillende bijbelboeken bij elkaar brengen en die vervolgens op een homiletische (‘preekachtige’) wijze uitleggen. Deze tweede groep staat bekend als ‘thematische pesjarim’. In deze bijdrage beperk ik mij voornamelijk tot de doorlopende pesjarim. Naar deze teksten zal ik verwijzen als pesjarim zonder verdere kwalificatie.