Inleiding evangelie van Johannes (NBV)

Het evangelie volgens Johannes is een verhaal over het leven van Jezus, vooral over zijn publieke optreden. Het evangelie wil de boodschap van Jezus doorgeven en roept ertoe op in hem te geloven. Het evangelie volgens Johannes heeft een heel eigen kleur vergeleken met de andere drie evangeliën.

Belangrijke kenmerkende motieven in Johannes zijn de tegenstelling tussen God en wereld en tussen licht en duisternis, en het gebod tot liefde. Anders dan Matteüs, Marcus en Lucas, benadrukt Johannes Jezus’ nauwe band met de Vader: Jezus is in spreken en handelen één met God. Bovendien laat Johannes de redding of de veroordeling van de mens direct afhangen van zijn reactie op de ontmoeting met Jezus: wie gelooft is gered en heeft eeuwig leven, wie Jezus afwijst is veroordeeld. 
Bekende begrippen in het evangelie zijn: Jezus is het Woord, het licht, de enige Zoon, de profeet, de van God gekomen leraar, de Heer, het brood, de deur, de goede herder, de weg, de waarheid en het leven.

Het boek is geschreven in een vrij eenvoudige stijl: er is niet veel variatie in woordkeus en de zinsbouw is eenvoudig. Opvallend is wel dat Johannes bepaalde woorden op verschillende niveaus gebruikt: in een gewone en een religieuze betekenis. Dat maakt dat de personages Jezus vaak niet begrijpen, en dat er misverstanden ontstaan in de dialogen tussen Jezus en de omstanders. Voorbeelden zijn de gesprekken met Nikodemus (Johannes 3), de Samaritaanse vrouw (Johannes 4) en de blinde (Johannes 9).

Het Johannes-evangelie dateert men meestal rond 90-100 na Christus, in ieder geval ná Marcus, Matteüs en Lucas waarmee het allerlei materiaal deelt. Het evangelie geeft echter een eigen kleur aan dit materiaal en plaatst het in een nieuw kader.

Tijdens het overleveringsproces van het evangelie heeft de ‘johanneïsche kring’ een heel eigen stempel op de verhalen gedrukt. De afscheidsgesprekken die Jezus met zijn leerlingen voert (Johannes 13-17), roepen het beeld op van een kleine vriendenkring in een vijandige wereld. Binnen en buiten vormen een absolute tegenstelling. Deze johanneïsche kring is blijkbaar een benarde minderheid, die zich bedreigd voelt en in scherpe tegenstellingen denkt. Hierdoor is de tegenstelling tussen in Jezus geloven en dus gered worden en niet in hem geloven bijzonder sterk.
Het Johannes-evangelie heeft eigen sleutelbegrippen, zoals eeuwig leven, geloof, oordeel, liefde, kennis, grootheid en eer.

Het evangelie volgens Johannes is heel anders dan de synoptische evangeliën. Qua woordgebruik, opbouw en afhankelijkheid zijn er grote verschillen aan te wijzen (Lees meer over Johannes en de synoptici).

Het evangelie volgens Johannes is het resultaat van een lange overlevering. Twee aanwijzingen hiervoor zijn in het boek zelf te vinden: 

De ‘wij’ in het laatste citaat hebben dus de uiteindelijke uitgave verzorgd. Ze willen in het bijzonder het getuigenis van deze gezaghebbende leerling, die hun leraar is, aan de lezers doorgeven. 

Volgens een oude traditie is het Johannes-evangelie geschreven door Johannes, de zoon van Zebedeüs (Marcus 1:19; Johannes 21:2), toen deze op het eind van zijn leven in Efeze verbleef.
Hij zou ook dezelfde persoon zijn die in het Johannes-evangelie vaak aangeduid wordt met ‘de leerling van wie Jezus hield’. Uit het evangelie zelf is dit echter niet op te maken. De auteur blijft dus onduidelijk.

Het Johannes-evangelie is het vierde evangelie in het Nieuwe Testament en kent een geheel eigen stijl en inhoud.

Het evangelie volgens Johannes begint met een proloog, die het kader aangeeft voor het hele boek: in Jezus spreekt God opnieuw zijn scheppende Woord, dat er licht en leven moet zijn in de wereld. Daarna volgt het zogenoemde boek van de wondertekenen (Johannes 1:19-12:50). Dit gedeelte bevat een reeks van zes wondertekenen, waarin Jezus zichzelf manifesteert als licht en leven. Naarmate Jezus zich meer openbaart, groeit het verzet onder de Joden. Aanvankelijk ontmoet Jezus een welwillende houding, later worden de discussies snel feller. Aan het eind van het boek van de wondertekenen valt het besluit om Jezus te doden.
Het volgende deel van het Johannes-evangelie is het zogenoemde boek van de verheerlijking (Johannes 13-21), dat uit twee delen bestaat. Na de afscheidsgesprekken van Jezus met zijn leerlingen volgt het verhaal over Jezus’ arrestatie, zijn verhoor voor Pilatus en zijn kruisiging. De verschijningsverhalen laten zien hoe het licht weer opgaat voor zijn leerlingen.