Inleiding Spreuken

Het boek Spreuken hoort bij de ‘Wijsheidsboeken’, net als de boeken Job en Prediker. In het boek Spreuken staan veel spreuken, en ook wat langere stukken tekst over allerlei onderwerpen.

In het boek Spreuken ontdek je wat mensen in het oude Israël wijs vonden. Het belangrijkste is: eerbied hebben voor God, en leven volgens zijn wetten.

In Spreuken 1 staat dat Salomo het boek Spreuken geschreven heeft. Salomo staat bekend als de wijste koning die Israël gehad heeft. Hij zou meer dan drieduizend spreuken gemaakt hebben, en vijfduizend liederen (zie 1 Koningen 5:12-14). Maar in het boek Spreuken staan ook spreuken van andere wijze mannen, zelfs van mannen die niet uit Israël kwamen (lees bijvoorbeeld Spreuken 22:17-24:34). Boven deze spreuken staat niet dat koning Salomo ze geschreven heeft, maar bijvoorbeeld Agur of koning Lemuel. Wie deze mannen waren, weten we niet.

Het boek Spreuken is waarschijnlijk ontstaan in paleizen en tempels. Speciale schrijvers wilden de lezers en hoorders van deze spreuken leren wat wijsheid was, en hoe ze moesten leven. Waarschijnlijk komen niet alle spreuken uit het boek Spreuken uit dezelfde tijd. De oudste delen, zoals Spreuken 22:17-23:11, zouden uit de tiende eeuw voor Christus kunnen komen. Deze spreuken lijken op wijsheidsteksten uit Egypte en Mesopotamië. Waarschijnlijk bestonden er allerlei losse spreuken die door schrijvers verzameld werden. Deze teksten werden dan uitgebreid met nieuwere spreuken. Zo groeide het boek steeds verder. Het heeft waarschijnlijk wel meerdere eeuwen geduurd voordat alle spreuken die we nu kennen, in het boek stonden.

De eerste negen hoofdstukken van het boek zijn minder oud; deze spreuken zijn van na de Babylonische ballingschap, dus na de zesde eeuw voor Christus.

Je kunt het boek Spreuken verdelen in drie delen: Spreuken 1-9, Spreuken 10-29 en Spreuken 30-31. In Spreuken 1-9 en Spreuken 30-31 staan lange stukken tekst die bij elkaar horen. In het middelste deel (Spreuken 10-29) staan allerlei korte spreuken.

Spreuken 1-9, Spreuken 10-29 en Spreuken 30-31. In Spreuken 1-9 en Spreuken 30-31 staan lange stukken tekst die bij elkaar horen. In het middelste deel (Spreuken 10-29) staan allerlei korte spreuken.

Spreuken 1-9 bevat wijze lessen van een ‘ik’ aan de lezer. Waarschijnlijk waren dit lessen van een leraar aan een leerling. Steeds wordt er gezegd: ‘Luister goed!’ (bijvoorbeeld in Spreuken 1:6, 2:1, 6:20 en 8:6).

In Spreuken 10-29 staan vooral losse spreuken. De vorm van deze spreuken is steeds hetzelfde. Een van de opvallendste eigenschappen van deze spreuken is het ‘parallellisme’. Dat betekent dat de spreuk bestaat uit twee zinnen die bij elkaar horen, zoals: ‘De Heer vindt het afschuwelijk als mensen liegen, maar eerlijke mensen heeft hij lief ’ (Spreuken 11:20). De twee zinnen in zo’n spreuk vormen steeds een tegenstelling, bijvoorbeeld tussen iets dat wijs of goed is, en iets dat dwaas of slecht is.

In Spreuken 30-31 staat onder andere het bekende lied over een sterke vrouw (Spreuken 31:10-31).

In het boek Spreuken staan veel praktische lessen. Ze gaan over gewone dingen die mensen elke dag meemaken: Hoe moet je omgaan met andere mensen? Wat zijn goede manieren? Hoe ga je om met je vee? Hoe ben je eerlijk bij het zakendoen?

Het gaat steeds om geduld hebben en goed nadenken voordat je iets doet. Je moet goed zijn voor andere mensen, en jezelf niet de beste vinden.

In het boek vind je ook spreuken waarover je wat meer moet nadenken. Dat zijn bijvoorbeeld spreuken die gaan over wat echte wijsheid is en wat dwaasheid is. Je moet steeds op zoek gaan naar wijsheid, alsof je naar een schat zoekt. De belangrijkste les van het hele boek is dat je eerbied moet hebben voor God. Dan zul je echt wijs worden.

In dit boek gaat het vooral om het dagelijks leven. Bij het lezen van de spreuken kun je jezelf steeds afvragen: Wat voor keuzes maak ik elke dag, bewust of onbewust? En kunnen deze spreuken me daarbij helpen?

In Spreuken 10-29 vind je heel veel losse spreuken. Ze gaan over allerlei onderwerpen. Daardoor lijkt het soms alsof die spreuken niets met elkaar te maken hebben. Maar als je een paar hoofdstukken achter elkaar leest, ontdek je dat ze toch bij elkaar horen. Het gaat steeds om eerbied voor God. Wat vind jij daarvan?