Context en aantekeningen bij Lucas 1:39-56
Hier vind je informatie over de context van Lucas 1:39-56 en aantekeningen bij de tekst.
Het evangelie volgens Lucas als geheel
Meer over de opbouw, stijl, centrale thema’s en andere achtergrond bij het Evangelie volgens Lucas vind je in deze Inleiding op het Evangelie volgens Lucas
Dit evangelie is opgebouwd in vier hoofdgedeeltes:
Jezus’ geboorte en kinderjaren | |
Jezus’ optreden in het Judese land | |
Jezus’ reis naar Jeruzalem | |
Jezus in Jeruzalem |
Lucas schreef volgens veel uitleggers tegen het einde van de eerste eeuw, in de periode dat de verwoesting van Jeruzalem nog nadreunde en tot grote spanningen leidde in en rond Joodse gemeenschappen. Hij wil met Lucas-Handelingen uitleggen dat Jezus Christus de vervulling is van Gods belofte aan Israël, maar ook hoe het komt dat de meeste Joden Hem niet hebben aanvaard en het evangelie juist veel niet-Joodse aanhangers in de hele wereld heeft gekregen. Lucas’ werkwijze is dat hij zijn verhaal vormgeeft rond hem bekende overleveringen, maar daar een eigen ordening aan geeft. Het doel is om de boodschap van het evangelie te versterken (zie Luc. 1:1-4).
Plek van deze passage in het geheel
Hoofdstuk 1 van Lucas bevat de geboorte-aankondigingen van Johannes de Doper en Jezus. Het begin van het Lucas-evangelie legt de bouwstenen voor de latere hoofdstukken waarin het optreden van Johannes beschreven wordt en nadien het openbare leven van Jezus. De passage volgt op de geboorteaankondiging van Johannes en Jezus.
Opvallend in Lucas 1-2 zijn de sterke verbanden met het Oude Testament. Driemaal speelt een scène zich af in de tempel. We lezen over Gods beloften aan Abraham en David. De manier waarop gesproken wordt, bijvoorbeeld in de lofzangen van Maria, Zacharias en Simeon, doet sterk denken aan het Oude Testament. Zo wordt onderstreept dat Gods belofte aan zijn volk met de komst van Jezus wordt ingelost.
Opbouw en kern van de passage
In deze passage kijken we mee bij een privé-ontmoeting. Deze twee vrouwen zijn de eersten die beseffen welke grote dingen er staan te gebeuren. Elisabet is de eerste die Jezus aanduidt als haar Heer. Maria, op haar beurt, getuigt er in haar lofzang van dat de geboorte van Jezus Gods beloften aan zijn volk inlost en een wereldwijde impact zal hebben.
Lucas 1:39-56 beschrijft wat Maria doet nadat zij van de engel Gabriël heeft vernomen dat zij zwanger zal worden van Jezus.
In de eerste verzen lezen we hoe Maria haastig afreist naar Judea, waar haar familielid Elisabet woont. Wanneer Maria haar begroet, springt het kind in Elisabets schoot op van vreugde (vs. 41). Elisabet wordt vervuld met de heilige Geest en spreekt een zegen uit over Maria (vs. 42-45).
Vanaf vers 46 volgt het zogenaamde Magnificat, de lofzang van Maria. Hierin bejubelt Maria God voor wat Hij voor haar gedaan heeft. Daarnaast eert ze zijn almacht, barmhartigheid en zijn trouw aan Israël.
De passage eindigt met de vermelding dat Maria ongeveer drie maanden bij Elisabet bleef, voordat zij naar huis terugkeerde (vs. 56).
Uitgelicht
In haar loflied plaatst Maria haar zwangerschap in een groter kader. Wat God voor Maria heeft gedaan, ligt in de lijn van zijn optreden in brede zin. God stoot heersers van hun troon en wie gering is geeft Hij aanzien. Zo is het mogelijk dat Gods volk – dat op het wereldtoneel van weinig betekenis lijkt – de hoop voor heel de wereld draagt.
Aantekeningen
Bij vers 39
Maria en Elisabet
- Reisde: Maria’s reis zou ongeveer vier dagen geduurd hebben. Ook mogen we niet vergeten dat ze de reis alleen maakte. Vroeger was het niet zo evident om als vrouw alleen te reizen. Maria’s reis was dus niet zonder gevaar. Dit geeft de urgentie van de boodschap aan die ze aan Elisabet wil meedelen.
Bij vers 42
- De meest gezegende ben je van alle vrouwen: Woordelijk vertaald staat hier: ‘gezegend ben jij onder de vrouwen’ en zo wordt het ook vaak vertaald. Maar waarschijnlijk is hier sprake van een semitisme. In het Hebreeuws kan een bijvoeglijk naamwoord ook als overtreffende trap dienstdoen, bijvoorbeeld in Hooglied 1:8, ‘mooie onder de vrouwen’ = ‘mooiste onder de vrouwen’. Ook hier in Lucas doet het woord ‘gezegend’ waarschijnlijk dienst als overtreffende trap, een superlativus: ‘de meest gezegende van alle vrouwen’. Een vergelijkbare uitspraak is te vinden in het (deuterocanonieke) boek Judit (zie Judit 13:18).
Bij vers 46
- Verzen 46-55 worden het danklied van Maria, oftewel het Magnificat, genoemd. De tekst is bijna geheel samengesteld uit teksten uit het Oude Testament, vooral uit de psalmen en uit het lied van Hanna in 1 Samuel 2:1-10. Het lied bestaat uit twee gedeelten. Het eerste deel bezingt de grote daden van God ten aanzien van Maria (vs. 46-50); in het tweede deel wordt verteld hoe God het opneemt voor zijn volk Israël (vs. 51-55). Beide delen eindigen met een slotzin waarin Gods barmhartigheid centraal staat (vs. 50 en 54b).
- Mijn ziel prijst: Het gezang wordt traditioneel het Magnificat genoemd, naar het eerste woord in de oude Latijnse vertaling, waar het werkwoord gebruikt wordt dat hier is vertaald met ‘prijst en looft’.
- mijn hart: Deze uitdrukking heeft dezelfde betekenis als ‘mijn ziel’ (vs. 46); deze termen komen overeen met een gebruik in de eerste persoon enkelvoud en benadrukken de diepgang van de gevoelens.
Bron: Studiebijbel in Perspectief
Bron: Willibrordvertaling 2012, aangepast
Bij vers 48
- Alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen: Maria beseft hoe omvattend de impact zal zijn van wat God door haar zal doen. De komst van haar zoon zal de geschiedenis veranderen. Het is opvallend dat zij dit in haar lofzang nog explicieter uitdrukt dan Gabriël deed. Zo wordt Maria de eerste duider van de grootsheid van Gods ingrijpen door de komst van Jezus.
Bij vers 50
- barmhartigheid: Gods barmhartigheid (eleos) is het kernwoord van de zin waarmee de eerste strofe wordt afgesloten (in vs. 50) en komt terug als kernwoord in de afsluiting van de tweede strofe (vs. 54b-55). Met barmhartigheid wordt Gods genadevolle trouw bedoeld. In het Oude Testament, met name in de psalmen, gaat het vaak over Gods ḥesed, zijn trouwe liefde. Dit werd in de Septuagint met eleos vertaald, dat meer in de richting van barmhartigheid en genade gaat. In eleos, Gods barmhartigheid, komen zijn trouw aan Israël (denk aan het verbond) en zijn genade samen.
Bij vers 51
- Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm: Hier wordt in het Grieks een poëtisch beeld gebruikt. Woordelijk vertaald staat er: ‘Hij heeft een machtige daad gedaan met zijn arm’. Gods arm functioneert in de Bijbeltekst als een beeld voor de macht en de kracht van God. Zie bijvoorbeeld Jesaja 40:10, ‘Ziehier God, de HEER! Hij komt met kracht, zijn arm zal heersen’.
- en drijft uiteen wie zich verheven wanen: Dit vers bevat een vertaalprobleem. Woord voor woord vertaald staat er: ‘Hij heeft verstrooid de hoogmoedigen in de overlegging van hun hart’. Deze enigszins cryptische zin kan op twee manieren uitgelegd worden: 1. God verstrooit degenen die van zichzelf denken dat ze heel wat zijn; 2. God verstrooit degenen die hoogmoedig zijn voor wat betreft hun plannen, oftewel, Hij verstrooit de plannen van hoogmoedigen. In de NBV21 is gekozen voor optie 1. In een voetnoot bij de vertaling staat het alternatief: ‘de plannen van hoogmoedigen stuurt Hij in de war’.
Bij vers 53
- Wie honger heeft: In tegenstelling tot de rijken en de machthebbers. Het gaat dus in het bijzonder om de armen en de onderdrukten.
Bij verzen 54-55
- Hij trekt (...) in eeuwigheid: De informatie in deze twee verzen is in de NBV21 herschikt. Woord voor woord vertaald staat er: ‘Hij heeft zich bekommerd om zijn dienaar Israël, / om te herinneren barmhartigheid, / zoals Hij tot onze voorouders heeft gesproken, / tot/jegens Abraham en zijn nageslacht, voor eeuwig.’ Het probleem is: wat hoort bij wat? De eerste twee regels zijn duidelijk: God heeft zich het lot van Israël aangetrokken en herinnert zich zijn barmhartigheid. Daarna laat het Grieks twee mogelijkheden toe. 1: ‘zoals Hij tot onze voorouders heeft gesproken, (ja) tot Abraham en zijn nageslacht’. Dan bestaat het tweede deel van de zin uit de vermelding van het feit dat God ooit aan de voorouders beloofd heeft barmhartig te zullen zijn. 2: ‘tot/jegens Abraham en zijn nageslacht’ hoort bij ‘barmhartigheid’: God herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Abraham. De woorden ‘zoals Hij tot onze voorouders heeft gesproken’ zijn dan een tussenzin waarin gezegd wordt dat God vroeger al beloofd had dat Hij zich ooit zijn barmhartigheid jegens Abraham zou herinneren. In de NBV21 is gekozen voor de tweede mogelijkheid. Om dat in het Nederlands goed uit te drukken, moest de volgorde binnen de zin worden aangepast.
- Hij herinnert zich zijn barmhartigheid: mnēsthēnai eleous in het Grieks. Deze uitspraak vinden we ook in de Griekse tekst van Psalm 98:3 (LXX 97:3), God herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Jakob. In het Oude Testament lezen we vaak dat God zich iets ‘herinnert’; dit is een belangrijk theologisch motief dat aangeeft dat God handelt overeenkomstig zijn beloften (zie bijv. Gen. 8:1; 9:15; Ex. 2:24).
- Maria bleef ongeveer drie maanden bij haar: Lucas zegt vaak ‘ongeveer’ (hōs) voor een tijdsaanduiding, om een periode bij benadering aan te duiden of om aan te geven dat er niet te veel aandacht moet worden geschonken aan de exacte tijdsaanduiding. Maria blijft nog drie maanden weg van huis en dus weg van Jozef. Op die manier kunnen lezers ook niet twijfelen aan haar maagdelijkheid.
Achtergrondinformatie
Toelichting bij kernwoorden en begrippen
Verdieping bij thema’s
Ga op deze pagina naar:
- Lucas als geheel
- de plek van deze passage in dit geheel
- opbouw en kern van deze passage
- aantekeningen bij de verzen
- achtergrondinformatie bij kernwoorden en begrippen