Lucas 1:39-56 – Preekinspiratie 

Het loflied van Maria is een beroemd Bijbelgedeelte uit Lucas. Allerlei componisten zijn er door geïnspireerd en hebben het loflied op muziek gezet, Bach bijvoorbeeld, Vivaldi en Schubert. En een aantal verzen uit dit Bijbelgedeelte zijn samengevat in het rooms-katholieke weesgegroet-gebed. Daarin hoor je zowel de woorden van de engel Gabriël als die van Elisabet, het familielid van Maria:  ‘Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met u. Gij zijt de gezegende onder de vrouwen en gezegend is Jezus, de vrucht van uw schoot.

Het Bijbelgedeelte is belangrijk in de kerken. En de muziek die ervan is gemaakt is prachtig; je krijgt er een echt kerstgevoel van. Maar waar gaat dat lied nu eigenlijk over?
In het lied bezingt Maria hoe God haar heeft gered, hoe Hij juist oog heeft gehad voor háár. Zij, een eenvoudig jong meisje wordt de moeder van de Zoon van God. En daarmee zet God de verhoudingen in de wereld op zijn kop. Want God kiest niet voor een prinses of een koningin als moeder voor zijn Zoon. In Maria kiest God kiest voor de mensen die arm zijn, die weinig aanzien hebben. De mensen met macht en rijkdom hebben het nakijken. God stoot ze van hun troon, stuurt ze weg, drijft ze uiteen.

Door dit verhaal moest ik terugdenken aan een conferentie waar ik een paar weken geleden was; een conferentie op Curaçao over het slavernijverleden van de Nederlandse Antillen en Suriname, en de rol die de kerken en de christelijke theologie daarin hebben gespeeld.

In de verschillende lezingen bleek keer op keer dat die rol maar al te vaak heel kwalijk is geweest. Met de Bijbel in de hand werd slavernij, de onderdrukking en het gruwelijke geweld tegen ontelbare zwarte mensen gerechtvaardigd. De tot slaaf gemaakten waren in de ogen van veel witte mensen minder dan dieren. Afstammelingen van Cham, zeiden de predikanten, wiens nakómelingen door Noach werden vervloekt. En schreef Paulus niet dat een slaaf zijn meester moest gehoorzamen?

Daar op Curaçao besefte ik weer eens hoe gevaarlijk theologie kan zijn. Voor je het weet maak je met bijbels klinkende woorden recht wat krom is, en worden mensen met vrome woorden klein gemaakt in een hels systeem van onderdrukking.

Samen met een witte collegapredikant besprak ik hoe we ons voelden. Wij, vertegenwoordigers van kerken die in het verleden ongeveer 250 jaar lang de slavernij in deze overzeese gebieden hadden gerechtvaardigd en er voluit aan hadden meegedaan. Schaamte en schuld, dat was de kern, en de behoefte om er thuis in Nederland woorden aan te geven. Want we hebben er al veel te lang over gezwegen, of gezegd dat we er niets van wisten.

God kiest de kant van de onderdrukten. Dat is de boodschap van Maria’s loflied. De Afro-Amerikaanse theoloog James Cone, de founding father van Black Theology, formuleerde het heel scherp in 1970, op het hoogtepunt van de Black power beweging in de Verinigde Staten: ‘There can be no theology of the gospel which doesn’t arise from an oppressed community.’ Vrij vertaald: Een theologie van Gods goede nieuws komt altijd voort uit een gemeenschap van onderdrukte mensen.

Het lied van Maria stelt ons nu de vraag: Wie zijn de Maria’s van onze tijd? Die vraag is in zekere zin nog makkelijk te beantwoorden. Moeilijker wordt het als je zelf het schip op je af ziet varen. Als je je realiseert dat je bevoorrecht bent, hoort bij de rijken, de mensen met macht in de samenleving. Dan is dit niet zo’n deftig klinkend kerstlied van Bach of Vivaldi meer. Maar een lied van schuld en van schaamte. Een lied dat Gods woord op scherp zet.

Het komt erop aan. Elke dag opnieuw. Een leerling van Jezus zijn betekent kiezen voor de onderdrukten, voor de armen, en samen met elkaar werken aan een betere wereld. God draait de rollen om. De onderdrukte gaat voorop. Want Gods nieuwe wereld is er juist voor hen, als een visioen dat kracht geeft. Voor de rijken is dat visioen van Gods nieuwe wereld vooral een opdracht. Een opdracht om de juiste weg te gaan, en de nederigheid van Maria als voorbeeld te nemen. Geen gemakkelijke boodschap, maar wel een heel belangrijke in deze tijd van Advent, de tijd van bezinning op weg naar Kerst.