Wat je van Jezus kunt leren over klimaatverzet
Door Rozemarijn van ‘t Einde
Op dit moment praten wereldleiders in Sharm-el-Sheik bij een VN-klimaattop over het beperken van de opwarming van de aarde. De reacties zijn cynisch. Veel mensen voelen zich machteloos. Steeds meer diersoorten sterven uit, nog een paar jaar en dan ligt volgens experts de laatste afslag naar een leefbare aarde definitief achter ons. Politieke leiders, vervuilende bedrijven en hun financiers doen niet wat nodig is. Het maakt de meeste burgers wanhopig. We kunnen onze eigen levensstijl aanpassen, maar kunnen we dan niets doen aan het systeem dat ons naar de afgrond leidt?
Als het gaat over geweldloos verzet, kunnen we bij Jezus terecht voor voorbeelden. De teksten waarin Hij daarover spreekt zijn overbekend en bizar genoeg vaak op tegenovergestelde wijze opgevat: alsof Jezus mensen zou aanraden om een voetveeg te zijn of zichzelf weg te cijferen voor anderen. Maar wat Jezus ons hier leert is om niet gewelddadig te zijn én niet passief te zijn. Er is namelijk een derde weg:
‘Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: “Een oog voor een oog en een tand voor een tand.” Dit zeg Ik daarover: verzet je niet tegen wie kwaad doet, maar keer degene die je op de rechterwang slaat, ook de linkerwang toe. Als iemand een proces tegen je wil voeren en je onderkleed van je wil afnemen, sta hem dan ook je bovenkleed af. En als iemand je dwingt één mijl met hem mee te gaan, loop er dan twee met hem op.’
Matteüs 5:38-41
De kracht van de linkerwang
Op je rechterwang geslagen worden betekende dat iemand je sloeg met de rug van zijn (rechter)hand: een vernederende klap van een meerdere naar een mindere. De keuze om dan je linkerwang toe te keren is absoluut geen meegaande beweging. Als je wordt terechtgewezen door een klap, is het logisch om je klein te maken. Niet om uitdagend je linkerwang toe te keren als uitnodiging aan de ander om je als gelijke te zien. De andere wang toekeren betekent: probeer het nog maar een keer, het is je de eerste keer niet gelukt om me te vernederen.
De kracht van de kale kip
Het tweede voorbeeld vindt plaats in juridische context en heeft betrekking op iemand die zó arm is dat er niets anders meer van diegene gevorderd kan worden dan diens kleding. Stel je voor dat iemand zijn bovenkleding in moet leveren en dat diegene vervolgens ook zijn ondergoed begint uit te trekken. Wat Jezus hier feitelijk aanraadt is een naakt protest. In die tijd was naaktheid niet een schande voor de naakte, maar een schande voor degene die diens naaktheid zag. Het onmenselijke systeem zou door zo’n actie dus letterlijk worden blootgelegd.
De kracht van de extra mijl
Het derde voorbeeld heeft betrekking op de situatie dat de bezetters in die tijd aan bewoners van het gebied mochten opdragen dat zij hun spullen een mijl moesten dragen. De soldaten mochten niet vragen om dit te doen voor meer dan een mijl, om opstand in het volk te voorkomen. Deden ze dit toch, dan stonden daar straffen op. Wilde je als bewoner van het bezette land een soldaat in de problemen brengen, dan moest je dus zijn spullen langer dan een mijl meedragen. Je kunt je inbeelden hoe zo’n persoon demonstratief doorloopt met de tas van de soldaat en de soldaat erachteraan dribbelt en smeekt of hij z’n eigen spullen weer mag dragen.
Geweldloos verzet in een onderdrukkend systeem
Jezus geeft dus drie voorbeelden hoe je kunt handelen in een onderdrukkend systeem. Om initiatief te nemen daar waar je machteloos leek. Alle voorbeelden zijn creatief, speels, en humoristisch. Deze derde weg laat je menselijke kant zien en brengt je onderdrukkers terug bij hun eigen menselijkheid. De handelingen vinden plaats vanuit de hoop dat de andere partij zou kunnen veranderen. Door het onrecht aan de kaak te stellen, probeer je de ander te bevrijden van het kwaad dat diegene jou aandoet. Daarmee zijn deze voorbeelden ook polariserend en kwetsbaar. De onderdrukker wordt geprovoceerd. Dat is niet zonder risico. De onderdrukker zal zo’n uitdagende reactie waarschijnlijk niet op prijs hebben gesteld, mogelijk met zweepslagen tot gevolg. Jezus heeft dat zelf ook ervaren.
En hierna liet Jezus nóg een voorbeeld zien van burgerlijke ongehoorzaamheid door op te staan uit de dood. Als je namelijk veroordeeld werd tot de kruisdood, dan was het wel de bedoeling dat je dood zou blijven. Wederom een provocatie van het gezag.
Mijn derde weg
Ikzelf besloot ook deze derde weg te bewandelen. Dus bezette ik de stoep voor het Torentje met een spandoek: ‘Graag hier een klimaatvriendelijke premier’. Daarom stond ik onlangs voor een kantoor van de ING te roepen: ‘Hebt u een hekel aan uw kinderen, verafschuwt u schoon drinkwater? Neem dan een rekening bij de ING, help ze de aarde in de afgrond te storten!’ Daarom neem ik plaats in de lobby van mijn pensioenfonds en kondig aan niet te zullen vertrekken tot zij stoppen vervuilende bedrijven die weigeren te verduurzamen te financieren.
Er is weinig dat me meer hoop geeft dan dat.
Rozemarijn van ’t Einde is theoloog en klimaatactivist.
Deze blog is ontleend aan haar boek Rebelleren voor het leven: een dominee in actie voor klimaatrechtvaardigheid, dat begin 2023 verschijnt bij KokBoekencentrum.
Het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap organiseerde een webinarserie voor theologen en voorgangers over groene exegese. Kijk hier
