Klimaatverandering en geloof

Door Eva van Urk-Coster

Het is vandaag Earth Day: wereldwijd wordt aandacht besteed aan het milieu. Hoe kijken gelovigen naar klimaatverandering en het milieu? Heeft de Bijbel iets te zeggen over onze verantwoordelijkheid hierin – en zo ja: wat?

Volgens klimaatwetenschappers staat de wereld voor een enorme crisis. Ze voorspellen dat het gemiddeld wel 3 tot 5 graden warmer kan zijn aan het eind van deze eeuw. Die opwarming gaat onder meer gepaard met een stijgende zeespiegel, oceaanverzuring en grotere kansen op verwoestende stormen, hittegolven en overstromingen. De gevolgen voor het leven op aarde zijn niet te overzien. En we ondervinden ze nu al. Mensen slaan op de vlucht omdat ze geen voedsel en water meer hebben, talloze insecten en andere dieren sterven uit.

Het overgrote deel van de klimaatwetenschappers (90 tot 97 procent) stelt dat menselijk handelen de hoofdoorzaak is van de opwarming. Doordat vooral westerse mensen ongebreideld fossiele brandstoffen verbruiken om in hun energiebehoeften te voorzien, komt er steeds meer CO₂ in de lucht. Dat broeikasgas vormt, samen met andere broeikasgassen, een ‘deken’ om de aarde en houdt zo warmte vast. Om de opwarming tegen te gaan, is het dan ook nodig om de CO₂-uitstoot te verminderen. Daarom klinken er in de politiek en de maatschappij oproepen om de samenleving te verduurzamen.

Niet iedereen in de samenleving schaart zich achter deze klimaatwetenschap en een groene agenda. Terwijl sommigen vol overtuiging meedoen aan klimaatacties en zich aansluiten bij bewegingen voor sociale en ecologische rechtvaardigheid, spreken anderen over angstzaaierij en vinden zij klimaatwetenschappers en activisten maar onheilsprofeten. Zij stellen dat klimaatmodellen berusten op een hoax en steken de draak met klimaatactivisten.

Voor christenen speelt de Bijbel een rol in hun klimaatperspectief. Zo pleiten velen voor zorgvuldig ‘klimaat-rentmeesterschap’ met een beroep op Genesis 1:26-28. Daar lezen we over de menselijke verantwoordelijkheid voor de schepping. Anderen stellen zich terughoudender op. Ja, mensen horen verstandig om te gaan met de aardse bronnen, maar is het niet hoogmoedig of zelfs een teken van ongeloof om te denken dat zij zoiets omvattends als klimaatverandering zouden kunnen veroorzaken en/of tegengaan? God houdt immers alles in zijn hand? In dit verband verwijzen zij soms naar Genesis 8:21-22. Daar belooft God na de zondvloed: ‘(…) Nooit weer zal Ik de aarde vervloeken vanwege de mens, want alles wat de mens uitdenkt, van zijn jeugd af aan, is nu eenmaal slecht. Nooit weer zal Ik alles wat leeft doden, zoals Ik nu heb gedaan. Zolang de aarde bestaat, zal er een tijd zijn om te zaaien en een tijd om te oogsten, zal er koude zijn en hitte, zomer en winter, dag en nacht – nooit komt daar een einde aan.’ Betekent dat niet dat God garant staat voor de heilzame continuïteit van de aardse ritmes? En dat die zeespiegelstijging wel zal meevallen, aangezien er geen nieuwe zondvloed komt?

Soms staat zo’n beroep op Genesis 8:21-22 slechts in dienst van een politiek-conservatieve agenda waarin men ‘anti-klimaat’ is. Dan wordt de Bijbel misbruikt om het eigen gelijk te bevestigen zonder aan zorgvuldige tekstuitleg te doen. Zo worden ook de vreselijke oordelen in het boek Openbaring en de Bijbelse belofte van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde wel ingezet om klimaatinspanning als iets zinloos te verklaren. Andersom kan ook: dan worden ‘ongemakkelijke teksten’ (zoals 1 Korintiërs 9:9-10) vergeten en wordt de Bijbel voor het karretje van de milieubeweging gespannen.

Evangelisch christen en klimaatwetenschapper Katharine Hayhoe stelt dat mensen de seizoenen wel degelijk beïnvloeden door klimaatverandering. Ook al maken we de seizoenen niet ongedaan, nu al staan sommige bomen en planten veel eerder in bloei. En al komt niet de hele wereld onder water te staan door zeespiegelstijging, dat neemt niet weg dat die wel desastreuze gevolgen heeft. Het is dus belangrijk om de klimaatwetenschap goed voor te stellen en geen onnodige tegenstelling te zien met het zondvloedverhaal.

Klimaatverandering als zodanig komt in de Bijbel niet voor. Wel verkeren mensen in zeer diverse weersomstandigheden. Soms zijn die een uitdrukking van zegen of straf (Leviticus 26:3-5). Het blijft belangrijk om daarin voorzichtig te zijn. Duidelijk is wel dat de door ons uitgestoten broeikasgassen nadelige consequenties hebben. In die zin kan de huidige klimaatverandering wel gezien worden als het logische gevolg van hebzucht en consumentisme. Tegelijk blijft er vanuit Bijbels perspectief hoop voor de schepping, zoals gesymboliseerd door de regenboog in Genesis 9:12-17.

Deze tekst verscheen eerder in de NBV21 met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap. Eva van Urk-Coster is theoloog en toegepast psycholoog.