Klimaatmoe? Lees Jesaja!

Ook al is het koel als ik dit schrijf, wereldwijd hadden we de warmste juni en juli sinds de metingen begonnen. Het is nu in Nederland gemiddeld 1,7 graad warmer dan vóór 1900. Hitte en bosbranden teisterden Zuid-Europa, Hawaï en Tenerife. Het is om moedeloos van te worden. Klimaatmoe. Herken je dat? Lees dan Jesaja 24:1-13 eens.

Die treurige toestand, die vond ik meteen actueel, toen mijn dagelijkse Bijbellezing me hier bracht. Toch hielp deze passage me uiteindelijk om uit mijn moedeloze stemming te komen. Dus als je al tot hier gekomen bent, lees dán nog even door. Wat betekende deze passage oorspronkelijk? Wat zouden we er nú mee kunnen? En hoe hielp Jesaja me uit m’n dip?

Jesaja leefde in een onheilspellende tijd. Tijdens zijn leven ging het noordelijke Joodse koninkrijk ten onder, in 722 voor Christus. De misstanden waarover Jesaja het in deze passage heeft, en het onheil dat daaruit voortvloeide, zullen zich in die tijd hebben afgespeeld. De voorschriften zijn overtreden, zegt Jesaja. Daarbij valt te denken aan de regels voor het landgebruik en voor de sociale verhoudingen. Zo werden het sabbatsjaar en het jubeljaar niet nageleefd (zie 2 Kronieken 36:21). En als gevolg daarvan treurt en verwelkt de aarde. Geen feestjes meer, maar droogte, misoogst, geklaag en verwoesting.

Bij het ‘eeuwige verbond’ uit vers 5 ben je misschien geneigd te denken aan Gods verbond met Abraham en later het volk Israël. Maar dat lijkt een te smalle uitleg. Volgens vers 13 gaat het om de hele aarde en al haar volken. Het is dus waarschijnlijker, zeggen Bijbelcommentaren, dat hier het verbond uit Genesis 9:8-11 wordt bedoeld: het verbond dat God sloot met Noach en alle levende wezens, waarbij Hij beloofde dat de wereld niet opnieuw ten onder zou gaan door water.

Ik herken in Jesaja 24:1-13 de pijnpunten van nu. De ‘voorschriften’ en ‘wetten’ over hoe we zouden moeten omgaan met de aarde, hebben we in de wind geslagen. We dachten met kunstmest en pesticiden een steeds grotere oogst te kunnen afdwingen – en ontdekken nu dat we hierdoor het bodemleven en de insectenstand aangetast, wat uiteindelijk ten koste gaat van de vruchtbaarheid. We dachten met energie slurpende productie, consumptie en mobiliteit ons welzijn te kunnen verhogen – en we krijgen ongekende hittegolven, noodweer en overstromingen. Sommige landen zullen onleefbaar worden. Met onze beheersingsdwang hebben wij de aarde ‘ontheiligd’, om Jesaja’s term te gebruiken.

Daarmee zijn we bezig om van onze kant Gods verbond met Noach te verbreken. Elk verbond kent immers twee partijen en vraagt dus niet alleen iets van God maar óók iets van ons. In de tijd van Noach betekende dat: de aarde bevolken en onderwerpen, maar geen vlees eten waar bloed in zit, en je niet aan je medemens vergrijpen. Met andere woorden: respect hebben voor het leven dat God geschapen heeft. In onze tijd overtreden we dit verbond als we de aarde met ons gedrag onleefbaar maken.

Beter gedrag begint volgens mij met een basishouding. Een houding van respect voor het delicate systeem dat we klimaat noemen, en die leidt tot gedrag dat daarmee spoort. Op persoonlijk vlak: wat koop ik, wat eet ik, hoe reis ik? Maar het gaat ook om maatschappelijke praktijken en om wet- en regelgeving. De Duitse socioloog Hartmut Rosa legt zijn boek Onbeschikbaarheid (vorig jaar in het Nederlands verschenen) als een eigentijdse Jesaja de gevolgen bloot van de dominante basishouding in onze tijd: beheersingsdwang. Hij pleit voor een andere basishouding: ‘resonantie’, een houding van verwondering, luisteren, zwijgen en antwoorden. Ik noem het – in aansluiting bij Jesaja's protest tegen de ontheiliging van de aarde – respect voor de structuren die God in de schepping legde. Meebewegen met de natuur, met haar principes, seizoenen en creativiteit. Zoeken naar ‘homeostase’, het gezonde evenwicht waar alles naar streeft. Beseffen dat alles met alles verbonden is.

Zo bracht het 'verbond' uit Jesaja me via Noach en Rosa bij 'verbondenheid'. Als we onszelf en onze tijd kennen, voelen we, denk ik, wel aan dat verbondenheid hard nodig is. Er is zoveel eenzaamheid, individualisme, polarisatie, en vervreemding. Heel wat mensen vinden het al moeilijk om met zichzelf te leven. Of ze zijn vervreemd van anderen, van de Schepper en van de natuur. Terwijl alles wat bestaat het moet hebben van verbinding. Echte, gevoelde verbondenheid verwarmt je hart en maakt je vrij. Daar is niemand tegen, toch?

Hé, mijn klimaatmoeheid is weg – en mijn inspiratie komt terug! Dank je wel Jesaja.

Peter Siebe
Persvoorlichter en eindredacteur bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap en als spreker actief voor de Groene Kerken.