God en de toeslagenaffaire

Door Paul Visser

Het beruchte en onthullende rapport Ongekend onrecht over de toeslagenaffaire is één lange verbijsterende en vernietigende aanklacht richting de overheid. Tal van schuldigen zijn erbij betrokken en een nog veel groter aantal slachtoffers. Jaar en dag was het bij de verantwoordelijken bekend, maar werd het onder tafel gehouden en kon het falende systeem doorzieken. Het doet me denken aan het onrecht waar Nehemia 5 van vertelt.

Toen het rapport eenmaal op tafel lag, viel er niks meer te verdoezelen. Terwijl het ongerijmde ervan alleen maar onbegrijpelijker werd. Met recht dus: ongekend onrecht! Van links tot rechts werd er schande van gesproken. Met schaamte gaf een voltallig kabinet het overheidsfalen toe en trad af. Tegelijk – althans zo verging het mij – voelde het alsof je er zelf op een of andere manier ook bij betrokken was. Hadden we niet allemaal zitten slapen, nu dit zich zo lang (!) vlak om de hoek kon afspelen? Hoe dan ook, tot aan de bekende praattafels toe lukte het niet om enkel naar anderen te wijzen. Te doen alsof we daar als medeburgers geen part of deel aan hebben. Opvallend genoeg vond ook bijna iedereen dat gedupeerden ruimhartig gecompenseerd moeten worden. Dat doet denken aan een soort gemeenschappelijk schuldgevoel, dat we liefst zo snel mogelijk afkopen en oplossen. Het zou me niet verbaasd hebben als we allemaal een duit in de zak zouden hebben gedaan als er een landelijk noodfonds met gironummer was opgericht. Soms is het geleden onrecht zo schrijnend dat mensen samen in actie komen. Je ziet dat ook op andere momenten als onrecht of leed de spuigaten uitloopt. Ondanks de trieste aanleiding zijn het bewegingen om te koesteren. Het laat zien dat er niet alleen veel verkeerd kan gaan, maar dat er gelukkig ook nog een wal is die het schip keert. Ooit werd dat in de theologie geduid als ‘algemene genade’. Daarom zeg ik: Goddank!

Goddank! Dat schrijf ik bewust. Neem het vooral zo letterlijk mogelijk. Niet in de zin dat de ontmaskering en ommekeer direct te danken is aan Gods ‘vertegenwoordigers’. Integendeel, ook christelijke politici zijn naar eigen zeggen in gebreke gebleven. Nee, ‘Goddank’ schrijf ik omdat het onthullen en herstellen van onrecht helemaal past bij de God van Israël. De Eeuwige laat keer op keer weten, in de Thora en via profeten, dat tekortdoen aan elkaar onrecht van het ergste soort is. Hij duldt dat niet en zet het daarom op een dag recht, door het te vergelden en te vergoeden. Kaart iemand, die het zwaar te verduren heeft, kwesties van dit kaliber aan, dan gaat het bij Hem niet in de la maar wordt daar zorgvuldig notie van genomen. Lees Psalm 94:1-10 maar.
Voor mij is het dan ook allerminst ondenkbaar dat Hij in de toeslagenaffaire achter de schermen opgetreden is, waardoor het nu onverhuld in de openbaarheid gekomen is. Met alle zegen van dien: dat er met gezwinde spoed recht gedaan gaat worden en opgelopen schade royaal wordt vergoed. Althans, dat is beloofd. Onomwonden. Tof, om met een oer-bijbels woord te spreken. Al is het vurig te hopen dat op dit punt de schoen niet alsnog gaat wringen. Dat zou letterlijk zonde zijn!

Goddank! Ik schrijf dat ook omdat deze kwestie spoort met verhalen uit de Bijbel die duidelijk maken waar en wanneer dat ‘Goddank’ op zijn plek is. Een sterk voorbeeld is Nehemia 5. We lezen daar van eenzelfde onrecht. De overeenkomsten met nu zijn treffend. Mensen die het al niet breed hadden, werden op een onmenselijke manier uitgeknepen. In strijd met de Joodse wetten werd over oplopende leningen ook nog eens rente geheven, waardoor mensen in een neerwaartse spiraal belandden. Met hetzelfde effect als bij de toeslagenaffaire: toenemende schulden bij arme mensen en kinderen die de dupe werden; in het Bijbelverhaal werden ze zelfs verkocht als slaven. Nehemia maakte er in Gods naam korte metten mee. Al had hij zelf part noch deel aan dit flagrante onrecht, toen de klachten ter tafel kwamen, trok hij het zich zó aan dat hij niet rustte voordat de zaak was rechtgezet. Met algemene instemming van het volk kwam het uiteindelijk tot een volledige kwijtschelding van gemaakte schulden! Het zou zomaar kunnen dat een paar kwaden er ook van mee profiteerden. Het zij zo. Beter een paar kwaden bevoordeeld dan talloze goeden onder een paar kwaadwilligen laten lijden. Na de officiële bekrachtiging van het besluit lezen we dan ook: Alle aanwezigen riepen ‘Amen’ en ze loofden de HEER.

Goddank! Ik schrijf het nog één keer. Want, aldus Nehemia, alleen als met dit soort onrecht radicaal en systematisch wordt afgerekend, wordt een volk en samenleving van de ondergang gered.

Dr. Paul J. Visser
Predikant in de Protestantse Kerk in Nederland en verbonden aan de Maranathakerk in Rotterdam-Zuid.

Dit is het eerste deel van een tweeluik naar aanleiding van de toeslagenaffaire. Het tweede deel, geschreven door Janneke Stegeman, lees je hier.