Ga de Tempelberg zien – in Utrecht

Door Rieuwerd Buitenwerf

Vorige week vrijdag was ik namens het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap bij de presentatie van de gerestaureerde Tempelberg-maquette in Museum Catharijneconvent in Utrecht. Een uniek object met een opmerkelijke geschiedenis.

Op die vrijdagmiddag voelen alle aanwezigen dat het onderwerp ‘Tempelberg’ pijnlijk actueel is. Het staakt-het-vuren tussen Hamas en Israël is nog maar net van kracht. En we weten dat de Tempelberg een belangrijke rol speelt in het recent opgelaaide conflict. Het smeulde al dagen, maar escaleerde nadat het Israëlische leger het terrein van de Al-Aqsamoskee bestormde.

De Al-Aqsamoskee staat op de Tempelberg die moslims Haram al-Sharif noemen. Op die berg heeft vroeger de Joodse tempel gestaan. Daar is ook Jezus geweest om God te eren. Drie godsdiensten komen hier bij elkaar; alle drie zien ze de Tempelberg als een bijzondere, heilige plaats. Dat was al zo in de negentiende eeuw, toen ds. Leendert Schouten (1828-1905) stukje bij beetje de collectie bij elkaar verzamelde van wat later het Bijbels Museum zou gaan worden.

Als je met een eenentwintigste-eeuwse blik naar Schoutens verzameling kijkt, zie je in eerste instantie een rariteitenkabinet. Er is een mummie – die een onuitwisbare indruk maakte op de bezoekers –, er zijn archeologische vondsten uit het dagelijks leven zoals olielampjes, maar ook modellen van de tabernakel en de Tempelberg. Ook dat Tempelberg-model vergaten bezoekers nooit meer, het is echt een blikvanger.

Schouten richtte zijn museum op om de Bijbelse geschiedenis zichtbaar en tastbaar te maken voor mensen. Hij was bang dat de ontwikkelingen van zijn tijd de mensen aan het twijfelen zouden brengen. Daarom veranderde hij zijn huis in een Bijbelse tentoonstelling. Een bezoek aan zijn tentoonstelling ging gepaard met een viering waarin gezongen, gebeden en gepreekt werd.

Schouten kwam erachter dat een zendeling in Jeruzalem, Conrad Schlick, een groot en indrukwekkend houten model had gemaakt van de Tempelberg. Dat was bestemd voor de Wereldtentoonstelling in Wenen van 1873. Schouten was ervan overtuigd dat de Tempelberg niet alleen een belangrijke plaats was in Jezus’ leven, maar ook de plaats waar Hij zou terugkeren en Gods koninkrijk zou aanbreken. Daarom bestelde hij bij Schlick ook zo’n model, dat nog mooier moest worden dan dat voor de Wereldtentoonstelling. Schouten wilde het gebruiken om zijn bezoekers te vertellen over Jezus’ wederkomst. Het mocht geen reconstructie worden van de Joodse tempel, maar van de Tempelberg zoals die eruitzag in de tijd van Schouten zelf.

Toen het model arriveerde, bleek het huis van Schouten te klein te zijn. Pas nadat hij verhuisd was, kreeg de Tempelberg een plek. De impact van het Bijbels Museum is niet te onderschatten: in 1904 kwam zelfs koningin Emma op bezoek om de collectie met de Tempelberg te bekijken.

Na Schoutens dood is zijn Bijbels Museum een paar keer van eigenaar veranderd. In 1974 kreeg het Nederlands Bijbelgenootschap een rol in het beheer ervan. In 2007 werd de collectie overgedragen aan de Stichting Bijbels Museum. In de loop van de tijd werd het steeds lastiger om ‘de Schouten-collectie’ – zoals de collectie inmiddels was gaan heten – tentoon te stellen zoals Schouten het bedoeld had. Tegenwoordig willen we graag zélf onze gedachten vormen, willen we ‘neutrale’ informatie, en zouden we de Schouten-collectie met de originele intentie als indoctrinatie ervaren. Zelfs het hedendaagse ‘Museum of the Bible’ in Washington – met een duidelijk missionair oogpunt – legt de nadruk op kennis en informatie.

De Schouten-collectie is een getuige geworden van de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme. De collectie is tegenwoordig als religieus erfgoed ondergebracht bij Museum Catharijneconvent. En de Tempelberg is er elke dag te bekijken.

Afgelopen vrijdag werd de fraai gerestaureerde Tempelberg gepresenteerd. Schlicks maquette is nu het startpunt van de vaste tentoonstelling Feest, weet wat je viert. Die tentoonstelling is vooral gericht op kinderen. De diversiteit van religieus Nederland passeert de revue: christelijke feesten, joodse feesten, islamitische feesten. Als straks de schoolklassen weer komen, starten de kinderen bij de Tempelberg – een geweldige plek om met elkaar over hun religieuze tradities en feesten te spreken. Of Schouten tevreden zou zijn, weet ik niet. Zelf vind ik het geweldig dat de maquette, die talloze kinderen in het Bijbels Museum bewonderd hebben, opnieuw een educatieve rol speelt op een eigentijdse manier.

Soms komt alles bij elkaar. Net nu de echte Tempelberg een hoofdrol kreeg in een conflict, was de Tempelberg van Schlick weer klaar voor het publiek. De opening kon slechts door een klein groepje mensen bijgewoond worden – maar, heel bijzonder: er waren vertegenwoordigers van de islamitische, joodse en christelijke gemeenschap bij.

Vanaf morgen mogen we eindelijk weer naar een museum. Ik zou zeggen: ga naar het Catharijneconvent en verbaas je over die prachtige Tempelberg!

Rieuwerd Buitenwerf
Directeur Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap

Wil je meer weten over de Schouten-collectie? Lees dan het proefschrift van Hermine Pool, conservator van het Bijbels Museum, hier te downloaden.

Beeldverantwoording:
Fotografie Femke Lockefeer. Model van de Tempelberg Haram al-Sharif, (detail met Rotskoepel), een kunstwerk van Conrad Schlick.