Bleef Maria maar nadenken of snapte ze het ook?

Hoe een vertaalkeuze een ander licht werpt op het kerstverhaal

‘Mary, did you know that your baby boy / Would one day rule the nations?’ luidt een zin uit een populair kerstliedje. Steeds vraagt de zanger: ‘Mary, did you know?’ en legt dan iets uit over haar kind. Bij kritische luisteraars valt dit lied niet altijd in goede aarde. Waarom zouden wij aan nota bene Maria uit moeten leggen wie haar zoon is? Zou ze dat zelf niet het beste weten?

Toch staat de dichter van dit lied hierin niet alleen. Er zijn veel Bijbeluitleggers die denken dat Maria nog niet zo goed begreep wat er bij Jezus’ geboorte allemaal over Hem werd gezegd. Dat baseren ze op Lucas 2:19: ‘maar Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken’ (NBV21). Theologen wijzen in meditaties en preken over deze tekst vaak op het belang van rust, meditatie en stille overpeinzing. De mijmeringen van Maria zijn daarin een voorbeeld voor ons.

Past dit wel echt in het geboorteverhaal van Jezus? Lucas heeft dit verhaal zorgvuldig opgebouwd. In het eerste deel (Lucas 2:1-7) gaat het over de reis van Jozef en Maria naar Betlehem en de opvallende omstandigheden van Jezus’ geboorte. In het tweede en centrale deel barst de hemel open. Een engel van de Heer kondigt de geboorte van de messias voor het volk Israël aan (2:8-14). In het derde deel gaan de herders op weg. Ze zien met eigen ogen dat wat de Heer bekend heeft gemaakt, ook daadwerkelijk gebeurd is, en ze vertellen wat hun over het kind was gezegd. Dan volgen de reacties van de mensen die hun woorden hebben aangehoord, en die van Maria. Ten slotte gaan de herders weer terug, terwijl ze God loven en prijzen (2:15-20).

Voor het evenwicht van het verhaal zou je eigenlijk een krachtiger slot verwachten. Lucas zet twee dingen tegenover elkaar: de verbazing van ‘allen die het hoorden’ en de reactie van Maria. Die mensen zijn buitenstaanders, van hen hoef je niet te verwachten dat ze snappen wat er is gebeurd. Maar zet Lucas er alleen maar tegenover dat Maria de herinneringen opslaat en aan het denken wordt gezet?

Er is ook een andere uitleg mogelijk. Die uitleg draait om het Griekse woord dat met ‘overwegende’ (NBG-vertaling 1951) of ‘bleef erover nadenken’ (NBV21) vertaald is. Bij die vertaling kun je vraagtekens zetten. Als je in de Griekse literatuur kijkt, dan komt dit woord bijvoorbeeld voor als mensen reageren op hemelse tekens, verschijningen, dromen of visioenen. Net als hier het geval is in Lucas 2. En dan betekent het ‘duiden’, ‘de betekenis vaststellen’ of ‘begrijpen’.

Ik denk dat deze betekenis beter past in Lucas 2:19. Dit vers zou bijvoorbeeld zo vertaald kunnen worden: ‘maar Maria bewaarde al deze woorden in haar hart; ze begreep wat ze betekenden.’ Een krachtig slot van het geboorteverhaal, dat helemaal past bij wat Lucas wil laten zien. Met de komst van Jezus vervult God zijn beloften aan het volk van Israël. Dat heeft Maria te horen gekregen van Gabriël, ze heeft er een lied over gezongen, en hier krijgt ze het bevestigd in de hemelse woorden die de herders overbrachten. Maria weet nu: Jezus is de messias van Israël.

Wat betekent tegen die achtergrond ‘Maria bewaarde al deze woorden in haar hart’? Deze uitdrukking komt vaker voor in de Bijbel. Na het visioen van de vier dieren en de uitleg ervan door een engel, schrijft Daniël: ‘ik bewaarde wat ik gezien had in mijn hart’ (Dan. 7:28). En na Jozefs droom waarin de zon, maan en sterren voor hem buigen, staat er: ‘zijn vader bewaarde deze zaak’ (Gen. 37:11b, Statenvertaling). Buiten de Bijbel zijn nog meer voorbeelden te vinden. Mensen die dergelijke woorden in hun hart bewaren, bezitten kennis van de toekomst en kijken vooruit naar de vervulling ervan.

Het verhaal over de geboorte en het opgroeien van Johannes de Doper en Jezus is een voorafspiegeling van het ‘grote’ verhaal, dat in Lucas 3 begint. Bij Jezus is het Maria die kennis van de toekomst ontvangt en bij zich draagt. Maria getuigt ervan dat het al vóór Jezus’ geboorte werd aangekondigd dat Hij de messias van Israël zou zijn, en dat dit bij zijn geboorte vanuit de hemel werd bevestigd. Daarom staat er: ‘Ze begreep wat al deze woorden betekenden.’ Lucas stelt niet Maria’s mijmeringen ten voorbeeld, maar haar erkenning en instemming met wat de Heer over dit kind bekend had gemaakt. Maria bleef niet slechts nadenken, maar snapte het ook.

En wij, de lezers, beleven dit als het ware met Maria mee. Zo moedigt Lucas ons aan om aan het eind van het geboorteverhaal dezelfde conclusie als Maria te trekken: ja, Jezus is de messias van Israël, die redding zal brengen.

Drs. Cor Hoogerwerf
Specialist Vertalen en Exegese Nieuwe Testament bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap

Bronvermelding
Cornelis Hoogerwerf, ‘A Farewell to the Pondering Mary: Lexical, Aspectual and Exegetical Considerations Regarding ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΣΑ in Luke 2:19’ in: Novum Testamentum (geaccepteerd voor publicatie in 2023).