Bas Ragas: De Bijbel is een fantastisch boek

Van Bas Ragas werden 15 miljoen platen verkocht. Hij was presentator bij RTL4 en speelde in films en in Gooische Vrouwen. Maar tegenwoordig doet Bas heel iets anders: hij staat voor de derde keer op de planken met … de Bijbel. Zijn boek Jezus, waarom? werd bijna het beste theologische boek van 2024. En hij is te horen in de kerstfilm King of Kings. Is deze Bekende Nederlander bekeerd? En waarom heet zijn nieuwe leesvoorstelling Wees niet bang?

‘De Bijbel is meer bezig met míj dan ik met de Bijbel,’ vindt Bas. Twee seizoenen geleden trok hij volle zalen met zijn show In Gods naam. Is dat méér dan een bevlieging? ‘Ik ben er nog lang niet klaar mee. Hoe langer ik graaf, hoe meer er bovenkomt. Het is geen sprookjesboek. Ik noem het liever een toverboek.’

Wat is het verschil?

‘Een sprookjesboek begint met: er was eens, en eindigt met: en ze leefden nog lang en gelukkig. En dat is de Bijbel niet. Het is geen lineair verhaal, maar circulair, een bundel van verhalen die naar elkaar verwijzen. Ik noem het een toverboek. Het zet iets in gang wat je niet met je verstand of je zintuigen kunt bevatten. Maar je moet er wel de juiste formules op loslaten.’

Dat lijkt op wat Kees van Ekris de magie van het geloof noemt. 

‘Klopt. Ik ben van huis uit katholiek en was altijd al gevoelig voor het mysterie en de mystiek van geloven. Via mijn protestantse vriend Ad van Nieuwpoort kreeg ik inzichten in de verhalen die erachter zitten.’

Als ik jouw carrière zie, vraag ik me af: ben je bekeerd? Of had je geld nodig toen RTL niet meer verder met je wilde?

‘Haha, goeie vraag!. Koot en Bie hadden ook zo’n briljante sketch over Gert en Hermien die ineens ‘in de Heer’ waren. Eh, nee. Ik ben m’n hele leven al gelovig geweest, als je zoiets dan precies wilt benoemen. Als kind was ik misdienaar, Tooske en ik zijn in de kerk getrouwd en we hebben onze kinderen christelijk opgevoed. De verandering is dat ik er nu actief mee naar buiten ga – en waarom? Omdat ik de Bijbel een fantastisch boek vind en bijzonder geschikt om mee aan de slag te gaan. Ik ben sowieso niet bang om daar voor uit te komen. Ik struikel er over waanzinnig inspirerende verhalen en haal er nieuwe inzichten uit. Ik beleef er ook veel plezier aan, gisteravond nog, toen ik in Emmen optrad. Ik vertel, speel en zing, en als het publiek dan geïnspireerd naar huis gaat, heb ik ook een prachtige avond… Neem het verhaal dat Jezus brood vermenigvuldigde. Tja, volgens mij gaat dat niet letterlijk over brood. Waar leven we van? Niet van brood alleen, toch? Wat mij betreft gaat het hier dus over inspiratie. Brood vermenigvuldigen gaat over het delen van de verhalen en inspiratie.’

Wat heeft jou vooral verrast nu je zo diep in de Bijbel duikt?

‘Allereerst “het woord”, in het Hebreeuws: dabar. Vaak wordt dat opgevat als “het Woord van God”. Uit eerbied, dat snap ik. Maar dat maakt de drempel hoog om te begrijpen wat ermee bedoeld wordt. Terwijl het gaat om tekst, letterlijk en figuurlijk. Als je met zo’n tekst aan de gang gaat, gebeurt er iets. Het zet je in beweging. Ook dát wordt bedoeld met dabar, het is ook een werkwoord.

Ten tweede: de Bijbel liet me nadenken over mijzelf. Waarom leef ik? Voor wie leef ik? Wat geeft mijn leven inhoud? Waarom doe ik dingen wel of juist niet? Neem nu het paradijsverhaal in Genesis 3. Dat lijkt een sprookjesachtig verhaal, met een boom en een slang en een straffende God die mensen uit het paradijs jaagt. Waarom dat verhaal zo magisch is, ontdekte ik door de Joodse uitleg. Die zegt over dit verhaal dat het je voor de vraag stelt: “Je bent mens. Dat betekent dat je keuze hebt: Hoe leef ik een leven waarin ik als mens tot mijn recht kom, waartoe ben ik in staat, met welke keuzes leer ik op mijn benen te staan?” Daarmee draait het paradijsverhaal niet om een God die je niet boos mag maken door jouw keuzes, maar om iets heel anders: Hoe kun jij over je schaduw heen stappen? Hoe kun je open zijn, uitreiken, delen, leren om niet bang te zijn? De bedoeling van Genesis 3 is, denk ik, dat je over je keuzes eerlijk en grondig nadenkt. Als ik dit verhaal aan mijn kinderen zou vertellen als een sprookje dat ze moeten geloven, beklijft het niet. “Push” (“je moet dit geloven”) werkt niet. ‘Pull” (“kijk hier eens naar”) werkt volgens mij beter. Stel je bent puber en je hebt het verhaal over Adam en Eva in je achterhoofd, en in jouw klas wordt iemand zwartgemaakt of er wordt gejat in de supermarkt, wat ga jij dan doen? Durf je op te staan, niet weg te kijken, daar gaat het om. En dat jij je gesteund weet, je bent niet alleen. Kijk, op die manier komt zo’n Bijbelverhaal tot leven.’

Boeit de Bijbel jou als acteur, of raakt hij ook je ziel?

‘De Bijbel gaat over de Ene die we God noemen. “God” is een functieomschrijving. Voordat je het weet denk je dan aan die oude man op een wolk die jouw lot bepaalt. “De Ene” is geen functieomschrijving maar een persoonsaanduiding. Er zijn een paar momenten dat Hij zelf spreekt. Bijvoorbeeld tegen Mozes bij de braamstruik. Dan noemt Hij zich: Ik zal er zijn, Ik ben die Ik ben. De Ene zegt dus: Ik zal er voor je zijn – iets wat ik van gelijke strekking ook tegen onze kinderen zeg: ‘ik ben voor jou’. (Zacht:) Dat heeft mij zó geraakt!

Het belangrijke credo geloof, hoop en liefde komt voor mij tot leven als ik leer dat ‘geloof’ eigenlijk in het Hebreeuws en Grieks over ‘vertrouwen’ gaat. Durf jij te vertrouwen dat die Ene er zal zijn. Voor mij, maar ook voor jou. Dat je wordt gezien en gedragen, wees niet bang. Dat vind ik immens inspirerend. Dat ik gelukkig altijd al weinig angsten heb gehad, heeft daar misschien mee te maken. Ik heb me altijd gezien gevoeld, maar nu kan ik het onder woorden brengen.’

Je reist nu rond met de muzikale lezing Wees niet bang. Wat is dat?

‘Een muzikale leesvoorstelling. Deze is informeler dan een theatershow. Ik lees en zing en neem het publiek mee door de Bijbel – niet als lineair historisch verhaal, maar als bundel van 66 boeken die je uitnodigen om op te staan en niet bang te zijn. En nee, het is geen humanistisch praatje met een christelijk sausje! Ik laat zien wat de verbindende schakel is: de Ene die er zal zijn, en die vertrouwen in jou stelt, waar je niets voor hoeft te doen. Ook buiten het paradijs verlaat Hij ons niet. God heeft ons niet verlaten na Genesis 3. De stamboom van Jezus bij Lucas gaat niet voor niks terug tot Adam. Hij gaat met de mens mee.’

Dat overigens Adam meteen de schuld afschoof op Eva, vind ik bijzonder geestig. Zó menselijk. Ik hoor – vooral van oudere mensen – na afloop regelmatig: “Had ik dit maar eerder gehoord. Ik ben vaak zo bang voor God geweest”. Ze genieten misschien ook wel van de katholieke sjeu die ik erin breng. Calvinisten zijn goed in gedegen, grondige discussies. Maar katholieken zijn gewoon minder bang! Mystiek in combinatie met gedegen exegese, daar ben ik van. ’

Men zegt dat er 365 keer in de Bijbel staat: wees niet bang. Heb jij dat nagezocht?

‘Ja, en dat is dus een broodje aap. Maar neem Jozef in de put, de uittocht uit Egypte, Jezus in Getsemane of welk Bijbelverhaal ook – de kern is altijd: wees niet bang. (Met nadruk:) De kern! Durf te vertrouwen dat die Ene er voor jou is. De kern van geloven is volgens mij: wees niet bang.’

Dat klinkt mooi: dat de Ene er altijd voor je is. Maar veel mensen merken daar niks van. En daarom laten ze de Bijbel dicht. Wat zeg jij tegen hen?

‘Ik weet wat verlies en pijn is. Ik verloor al jong mijn beste vriend en mijn broer. Dan vind ik steun in het verhaal van Job, die alles kwijtraakte. Herkenbaar, maar ook inspirerend. Alle ellende in de wereld is voor mij geen reden om de Bijbel dicht te slaan. Dat doe je eerder als je gelooft dat de Ene een Griekse of Germaanse god is, die jouw lot bepaalt. Maar die Éne is en staat naast jou, in je verdriet, eenzaamheid en wanhoop.’

Het heeft dus met je godsbeeld te maken.

‘Zeker. Ik denk dat de functieaanduiding ‘god’ vaak verward wordt met de persoonsaanduiding van ‘Die Éne, de God waarin het in de Bijbel overgaat. Mensen die zeggen “ik geloof niet” blijken meestal, als je met ze in gesprek raakt, niet te geloven niet in een Griekse knutselgod. Maar over zo’n god heeft de Bijbel het volgens mij niet. God is daar iemand die niet boven je staat maar een mysterie dat naast je staat.’

Twee jaar geleden noemde jij Jezus ‘de hoofdpersoon van het Nieuwe Testament’. Ben je anders over Hem gaan denken?

(Na een korte stilte:) ‘Ik had de Bijbel nooit kunnen lezen zoals ik dat nu doe, als Jezus er niet was geweest. Ik lees graag in de evangeliën.’

Wie is Hij volgens jou?

(Bedachtzaam:) ‘Een profeet die zijn boodschap zo kraakhelder verwoordde dat je die in praktijk kunt brengen. Hij sprak mensen direct aan: “Wie ben je? Wie is je naaste?” Hij durfde de autoriteit van religieuze instanties te ondermijnen. En Hij is héél erg van nu. Neem zijn bezoek aan Zacheüs. Een PVV-er moet dus in gesprek met een asielzoeker. En ik met een PVV-er.’

Is Jezus een profeet of Gods Zoon, de Verlosser?

(Zacht:) ‘Ja. Vertel het maar. (Tastend:) Ik denk niet dat het de boodschap van Jezus is dat je er pas bent als je een bepaald etiket op Hem plakt. Denk oprecht en in alle kwetsbaarheid over Hem na, in je hart en ziel. Als je in de voetsporen van Jezus wilt lopen, ga dan in gesprek met jouw figuurlijke Zacheüs. Laat je in beweging zetten, want dabar is een werkwoord.’

Welke plek heeft de Bijbel in jouw dagelijks leven?

‘Het is mijn meest gelezen boek. (Lachend:) ik ben er nog lang niet klaar mee! Maar in mijn gezin gooi ik niet met Bijbelteksten. Ik pas de Bijbel toe in hoe we met elkaar en anderen omgaan.’

Voor meer informatie en de speellijst van de voorstelling Wees niet bang, zie: https://weesnietbang.nl/

Tekst en interview: Peter Siebe, persvoorlichter/eindredacteur bij het NBG en journalist.