Inleiding Jona (NBV)

Het boek Jona is het vijfde boek van het Twaalfprofetenboek.

Het boek Jona is genoemd naar de hoofdpersoon, de profeet Jona. Anders dan andere profetische boeken vertelt het boek Jona een verhaal óver een profeet.

Het boek behandelt de relatie tussen God en mensen. De God van Israël blijkt universeel, hij is toegankelijk voor alle mensen.

Het verhaal vertelt ook over Gods compassie. God behoedt de inwoners van Nineve voor een dreigende ondergang, omdat zij hun manier van leven veranderen. De barmhartigheid van God betreft niet alleen mensen, maar ook de dieren in Nineve (Jona 4:11).

Jona’s optreden staat daarmee in contrast, vooral in het laatste hoofdstuk. Hij kan het niet verteren dat zijn God Nineve spaart.

Jona krijgt opdracht van God om naar Nineve te gaan, maar hij vlucht met een schip richting Tarsis. Als er een storm uitbreekt, wordt Jona in zee gegooid om de storm te bedaren. Jona wordt opgeslokt door een vis, die hem na drie dagen uitspuwt op het land.

Jona gaat dan toch naar Nineve, waar hij aankondigt dat de stad vernietigd zal worden. De inwoners krijgen echter berouw en God ziet af van zijn plan. Jona is kwaad en teleurgesteld omdat de stad gespaard blijft. Het verhaal besluit met een terechtwijzing door God in de vorm van een retorische vraag. Daarmee heeft de lezer van de tekst het laatste woord.

Het boek Jona is grotendeels in proza. Eén hoofdstuk is poëtisch: een gebed in de vorm van een psalm.

Het verhaal is goed gecomponeerd. Het wordt eenvoudig en rechtlijnig verteld, maar het zit vol herhalingen en contrasten. De stijl is eenvoudig, met levendige dialogen. Het taalgebruik in de psalm is wat verhevener. Het vertoont grote overeenkomsten met diverse passages in de Psalmen, zoals de beelden over ‘water’, ‘diepte’ en ‘dood’ (zie Psalm 69 en Psalm 88).

Het boek Jona wordt in de joodse liturgie gelezen op Jom Kipoer, Grote Verzoendag. Een reden daarvoor is het thema van omkeer en bekering, dat ook op deze feestdag centraal staat.

De datering van Jona is ingewikkeld, omdat de tekst zelf weinig aanknopingspunten biedt.

De naam van Jona, de zoon van Amittai wordt vermeld in 2 Koningen 14:25. Deze tekst verwijst naar de tijd dat Jerobeam II regeerde over het noordelijke koninkrijk Israël (achtste eeuw voor Christus). Maar de relatie tussen beide boeken is onduidelijk.

Waarschijnlijk is het boek pas veel later ontstaan, tussen de vijfde en derde eeuw voor Christus. Een aanwijzing daarvoor is het boeteritueel waarbij mens én dier vasten, een gebruik in het Perzische rijk. Ook het thema dat God universeel en voor iedereen toegankelijk is, past bij deze periode.

In het boek Jona zijn twee delen te onderscheiden: Jona 1-2 en Jona 3-4. Beide delen beginnen met een goddelijke opdracht aan de profeet. Het eerste deel speelt zich af op en in de zee. Het tweede deel op het land.

Het eerste deel van Jona speelt zich af op en in zee:

Het tweede deel speelt zich af op het land, in en bij Nineve.