Inleiding 2 Timoteüs (NBV)

De tweede brief aan Timoteüs staat op naam van de apostel Paulus en is gericht aan zijn medewerker Timoteüs. Het is niet precies bekend waar, wanneer en door wie deze brief geschreven is. De brief geeft instructies aan de leiders van de christelijke gemeente. De eerste en de tweede brief aan Timoteüs staan samen met de brief aan Titus bekend als de ‘pastorale brieven’.

In de pastorale brieven worden ‘dwaalleraren’ bestreden. Soms gaat het om voormalige leerlingen van Paulus. Vaak worden ze lijnrecht tegenover de betrouwbare Paulusaanhangers gezet. Beide groepen verkondigden waarschijnlijk een versie van de leer van Paulus, al bieden de brieven daar geen uitgebreide informatie over.

De brieven lijken het onderwijs van Paulus samen te vatten. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn de gedragsregels voor in de gemeente en voor in het dagelijks leven. 

De pastorale brieven gaan van de teksten in het Nieuwe Testament het verst in de tegemoetkoming aan de toenmalige moraal. Zo worden ondergeschikte personen als kinderen, vrouwen en slaven aangespoord om gehoorzaam te zijn. En gelovigen worden opgeroepen zo te leven dat niemand aanstoot aan hen kan nemen.

De gematigde toon van deze brieven hangt vermoedelijk samen met de spanningen die de gemeenten door hun afwijkend gedrag in hun omgeving opriepen.

2 Timoteüs is een brief waarin regels voor het kerkelijke en sociale leven worden uiteengezet. Het is een testament in briefvorm.

De tweede brief aan Timoteüs behoort tot de zogenoemde ‘pastorale brieven’. Deze brieven zijn gericht aan de directe medewerkers van Paulus: Timoteüs en Titus. Maar de manier waarop onderwerpen in de brieven behandeld worden, lijkt beter te passen bij de generatie na Paulus. Het beeld van de kerk als 'huis van God' met de bijbehorende huisregels bijvoorbeeld sluit niet naadloos aan bij andere beelden van Paulus. Hetzelfde geldt voor het eeuwige leven als iets dat uitdrukkelijk in de toekomst geplaatst wordt.

Veel uitleggers denken daarom dat de pastorale brieven de leraren van de generatie na Paulus op het oog hebben. Zij geven leiding aan de gemeenten, maar kunnen geen advies vragen aan Paulus en zijn medewerkers. In de pastorale brieven worden hen duidelijke richtlijnen gegeven. Ook de persoonlijk klinkende waarschuwingen en adviezen aan Timoteüs en Titus zijn in feite aan hen gericht (bijvoorbeeld 1 Timoteüs 4:11-16, 2 Timoteüs 3:14-17, en Titus 2:7-8).

De tweede brief aan Timoteüs bevat aanwijzingen voor de herderlijke zorg binnen de christelijke gemeente.

De brief begint met een aanhef, adressering en groet. Timoteüs wordt in deze brief herinnerd aan de vorige brief, en opgeroepen te volharden in het verkondigen van het evangelie, ook al zal hij net als Paulus hierom worden vervolgd (2 Timoteüs 1:3 – 2:13).

In de tweede helft van hoofdstuk 2 en in hoofdstuk 3 wordt hij ertoe aangespoord niet in te gaan op de spitsvondigheden van mensen die de waarheid geweld aandoen. Het gaat in dit gedeelte niet zozeer om een typering van de dwaalleraren, maar veel meer om een beschrijving van de crisis die voorafgaat aan de komst van Gods rijk.

Vanaf 2 Timoteüs 3:10 wordt Timoteüs opgeroepen zich te blijven richten op wat hem is geleerd en voorgeleefd. De brief eindigt met het verzoek of Timoteüs snel kan komen naar Paulus in Rome en met enkele mededelingen over andere medewerkers van Paulus.

De apostel Paulus geldt traditioneel als de auteur van de Tweede brief aan Timoteüs, die hij schreef in de jaren zestig, vlak voor zijn dood. Veel uitleggers denken tegenwoordig dat de brief waarschijnlijk niet door Paulus is geschreven, maar door één van zijn leerlingen. Als de brief niet van Paulus is, is hij aan het eind van de eerste of het begin van de tweede eeuw geschreven.

De tweede brief aan Timoteüs staat bekend als één van de drie ‘pastorale brieven’. Er staan in deze brieven namelijk talrijke instructies voor het pastorale beleid van de leiders van de gemeenten. De pastorale brieven zouden geschreven zijn door Paulus en geadresseerd aan een medewerker van Paulus: in dit geval aan Timoteüs, die in Efeze verblijft. 

Dat Paulus de brieven zou hebben geschreven, stuit op een aantal historische problemen:

Sommige uitleggers zijn toch van mening dat Paulus deze brieven schreef, onder omstandigheden die ons onbekend zijn uit andere teksten in het Nieuwe Testament. Maar veel uitleggers denken dat een van Paulus’ leerlingen deze brieven waarschijnlijk heeft geschreven, enkele tientallen jaren na zijn dood.

Waarschijnlijk deed deze leerling dit omdat de meningen verschilden over de betekenis van Paulus uitleg van het geloof. Door onder Paulus’ naam een brief te schrijven kon de leerling de apostel zelf als autoriteit opvoeren. Zo kon hij antwoord geven op omstreden kwesties en adviezen verschaffen over actuele problemen.

Aangepast op 2 september 2025.