3.4 Christus aan het volk getoond

Prent
Deze voorstelling van het moment dat Pilatus Jezus aan het volk toont, heeft Rembrandt op een uitzonderlijk grote prent uitgebeeld. Ook heeft hij deze plaat verschillende keren opnieuw ter hand genomen en veranderd. Iedere nieuwe versie waarvan hij afdrukken maakte, wordt ‘staat’ genoemd. Tot en met de vijfde staat zie je bijvoorbeeld op de hele voorgrond schreeuwend volk. Pas in de laatste staten is de voorgrond veranderd in twee donkere gaten, die als een afgrond lijken waar de man aan de rechterkant zo op afstapt. Zodoende krijgt het volk echter een minder belangrijke rol toebedeeld; centraal staat nu het gebaar van Pilatus waarmee hij Jezus aan het volk toont.
In de meeste gevallen wordt deze scène gezien als het moment waarop Pilatus Jezus aan het volk toont met de opmerking ‘Hier is hij, de mens’ (Ecce homo). Ondanks dat Rembrandt verschillende ‘Ecce homo’-voorstellingen van voorgangers tot voorbeeld heeft genomen, kan hier nog betwijfeld worden of hij daadwerkelijk de door de evangelist Johannes beschreven scène uitbeeldt. De mantel die om Jezus’ schouders is gelegd, zou nog wel een purperen mantel kunnen zijn, maar hij draagt geen doornenkroon (Johannes 19:5). Mogelijk is hier het verhaal uit Matteüs 27:15-25 uitgebeeld, waarin Pilatus het volk vraagt wie hij de gebruikelijke gratie naar aanleiding van het Pesach-feest zal verlenen: Jezus of Barabbas. Het volk kiest voor de misdadiger Barabbas, die hier achter Jezus staand is afgebeeld. Hierbij past ook de oorspronkelijke opzet van de prent met het schreeuwende volk, waarvan nu nog vooral links een groepje is te zien. Nog een klein detail ondersteunt deze lezing: linksboven is in het open raam een vrouw te zien met een soldaat die van haar wegloopt. Dit zou de vrouw van Pilatus kunnen zijn, die haar man een boodschap stuurt dat hij zich niet met de rechtvaardige moet inlaten, omdat zij daarover heeft gedroomd (Matteüs 27:19).
Een interessante toevoeging zijn ook de twee personificaties van Justitia en Fortitudo boven op het gerechtsgebouw. Justitia met haar weegschaal staat voor de gerechtigheid of rechtsspraak. Fortitudo staat voor kracht: leunend op een zuil en met een knots in haar linkerhand vertegenwoordigt ze de wereldlijke macht. In Rembrandts tijd werd Justitia meestal nog zonder blinddoek afgebeeld. De toevoeging van de blinddoek, die we tegenwoordig als positieve onpartijdigheid van de wereldlijke rechtsspraak zien, werd in Rembrandts tijd vaak nog negatief geïnterpreteerd.

Bijbel
Johannes maakt graag gebruik van paradoxen, misverstanden en ironie in zijn evangelie. De ironie zit hem er bijvoorbeeld in dat mensen in het verhaal vragen stellen, maar die onbeantwoord blijven. Zonder het zelf te beseffen, suggereren deze vragenstellers de waarheid (bijvoorbeeld in Johannes 4:12). Iets dergelijks zien we ook als personages veel meer blijken te zeggen dan ze zelf denken. Een voorbeeld hiervan is Pilatus’ uitspraak ‘Zie de mens!’. Pilatus bedoelt dit waarschijnlijk als ‘Zie die arme man nu toch eens!’, om daarmee medelijden op te wekken bij zijn publiek, zodat ze afzien van hun oordeel. Wat hij niet weet, is dat hij eigenlijk precies de kern raakt van een van de centrale thema’s in het evangelie van Johannes. Jezus staat in dit evangelie namelijk centraal als de Mensenzoon: iemand die bij God vandaan komt, volledig gehoorzaam is aan hem en hemel en aarde weer met elkaar verbindt. Hij is volgens Johannes het ideaal van hoe een mens hoort te zijn. Pilatus heeft niet door dat hij dit eigenlijk bevestigt, en hoe ernstig het dus ook is wat hier gebeurt. Hier wordt een onschuldige man – iemand die nota bene door God gezonden is, en in wie God zelf zichtbaar wordt – veroordeeld tot de doodstraf. Pilatus wordt ook bang als de Joodse leiders de beschuldiging nog een keer herhalen dat Jezus zich de Zoon van God heeft genoemd. Het laatste wat je wilt, is natuurlijk de woede van de goden over je heen halen! Dus Pilatus wordt bang en vraagt aan Jezus waar hij vandaan komt. Zo ontstaat een tweede verhoor, waarin Pilatus opnieuw onbewust een kern raakt van het Johannes-evangelie: ‘Hier is hij, uw koning.’ Jezus is niet alleen de ideale mens, maar ook de langverwachte koning die Gods nieuwe wereld zal brengen.