Wanneer is Jezus geboren?

Wanneer viert Jezus zijn verjaardag? Op zo’n simpele vraag moet toch wel een antwoord bestaan. Maar zodra we op zoek gaan naar dat antwoord, komen we terecht in de wereld van de oudheid. Een wereld waar chronologische verwijzingen niet zo nauwkeurig waren als we vandaag gewend zijn. Niet iedereen had dezelfde tijdsrekening, en onze jaartelling ontstond pas zo’n vijfhonderd jaar ná Jezus’ geboorte. Dus wanneer is Jezus nu écht geboren?

Matteüs en Lucas plaatsen Jezus’ geboorte tijdens de regering van koning Herodes de Grote (Matteüs 2:1; Lucas 1:5). Uit historische bronnen (met name de Romeins-Joodse geschiedschrijver Josephus) valt op te maken dat Herodes in 4 voor Christus overleed. Jezus moet dus sowieso vóór dat jaar geboren zijn. Misschien vinden we ook een aanwijzing in het verhaal van de kindermoord van Betlehem, kort voor Herodes’ dood (Matteüs 2:20). Jongetjes tot twee jaar oud waren daarbij het doelwit (Matteüs 2:16), dus misschien kunnen we zeggen dat Jezus rond 6 voor Christus geboren is? Helaas zijn er naast het Lucas-evangelie geen andere bronnen voor de kindermoord, dus een berekening die hierop gebaseerd is, staat op wankele poten.

Lucas vertelt dat Jozef en Maria door een volkstelling van Nazaret naar Bethlehem moesten (Lucas 2:1-5). Deze volkstelling vond plaats toen Quirinius gouverneur was (Lucas 2:1-2), waar Lucas later in Handelingen 5:37 ook naar verwijst. Die telling was in 6 na Christus, tien jaar na Herodes’ dood. Hoe kan dat?

Wetenschappers hebben dit verschil van tien jaar op allerlei manieren geprobeerd te overbruggen. Volgens sommigen zou met een andere berekening Herodes’ regeerperiode drie jaar later gedateerd kunnen worden en is hij overleden in 1 voor Christus. Als je dan ook ‘toen Quirinius gouverneur was’ vertaalt met ‘voordat Quirinius gouverneur was’, kunnen de twee gebeurtenissen overlapt hebben. Anderen betogen dat Quirinius weliswaar geen gouverneur was ten tijde van Herodes, maar dat hij direct door de Romeinse keizer aangesteld was terwijl iemand anders gouverneur was. Tijdens Herodes’ laatste jaren was er onvrede over zijn regering en vochten zijn zonen om de troonopvolging. Reden genoeg voor de Romeinse regering om de teugels aan te trekken. Quirinius zou hierbij bij betrokken geweest kunnen zijn. Hiervoor hebben we echter geen  historisch bewijs.

Veel Bijbelwetenschappers denken daarom dat de evangelisten simpelweg geen precieze data hadden. Lucas combineert twee indrukwekkende gebeurtenissen, de volkstelling onder Quirinius met de dood van Herodes, tot één verhaal waarin Jezus geboren wordt. Een geboorte vóór Herodes’ dood is het meest waarschijnlijk, tussen 6-4 voor Christus. Maar een preciezer jaartal is niet te geven.

Op welke dag Jezus is geboren is, weten we ook niet. De evangeliën geven geen precieze datum van Jezus’ geboorte. Al vanaf de tweede eeuw bedachten mensen verschillende data in allerlei verschillende maanden. Sommigen proberen aan de hand van kleine details wat meer te achterhalen. Dat de herders ‘s nachts buiten waren met hun schapen zou misschien wijzen op een warmer seizoenen, zoals de lente of zomer. Anderen berekenen wanneer Zacharias dienst had in de tempel, waarbij ze uitkomen op september of oktober als geboortemaand van Jezus.

De reden dat we nu 25 december als datum aanhouden heeft te maken met de winter. Rond 21 december is de kortste dag van het jaar en vindt de zonnewende plaats: de dagen worden weer langer met meer licht. In de eerste eeuwen van onze jaartelling was hier een cultus rondom ontstaan, de zogenaamde Sol Invictus (‘onoverwinnelijke zon’), om de overwinning van de zon op de duisternis te vieren. De zonnewende vond volgens het Westen plaats op 25 december (in het Oosten op 6 januari). De eerste vermelding hiervan is rond 200 na Christus, en de eerste officiële kerstviering op deze datum was in 336. Christenen vonden het mooi dat Jezus, die ook wel ‘zon der gerechtigheid’ genoemd wordt, geboren zou zijn op het moment dat het licht terugkeert. Daarnaast kan er ook de reden achter zitten dat ze de heidense Sol Invictus cultus wilde vervangen met het kerstfeest. Maar dit gebeurde dus pas ruim tweehonderd jaar nadat Jezus geboren werd.

Dus wanneer vierde Jezus zijn verjaardag? 25 december is niet waarschijnlijker dan elke andere dag van het jaar. Uiteindelijk weten we het niet.  Heel verwonderlijk is dat niet, want van bijna niemand uit die tijd weten we de precieze geboortedatum. De Bijbelschrijvers vonden het belangrijker dát Jezus geboren was dan het precieze moment.