Waarom de vaandelvrouw verdwijnt

Elke bijbelvertaling maakt unieke keuzes. Soms kun je daaraan een vertaling herkennen. Bij de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) is dat bijvoorbeeld de uitdrukking ‘lucht en leegte’ in Prediker.

Cor Hoogerwerf is Specialist vertalen & exegese Nieuwe Testament bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap en werkte mee aan de NBV21.

In deze blog bespreken we een iets minder bekende opmerkelijke vertaling uit de NBV, die in de NBV21 verdwijnt. In een volgende blog onthullen we een nieuwe opmerkelijke keuze die juist in de NBV21 wordt ingevoerd.

De NBV heeft soms een opmerkelijke vertaalkeuze gemaakt. Vaak pakt zo’n keuze goed uit en onderstreept deze de kwaliteit van de NBV. Tijdens de revisie hebben we deze vertaalkeuzes natuurlijk wel kritisch bekeken. Niet omdat een opmerkelijke vertaalkeuze verkeerd is, maar wel omdat je daarbij extra moet opletten dat je stevige grond onder de voeten hebt. Een vertaling die de aandacht trekt – bijvoorbeeld omdat die nieuw is en opvallend anders dan in eerdere vertalingen – moet stevig onderbouwd zijn vanuit de brontekst.

Een voorbeeld van zo’n opmerkelijke vertaling vinden we in het boek Hooglied. In Hooglied 6 vergelijken de vriend en de meisjes de geliefde met een vaandelvrouw:

4Je bent zo mooi, vriendin van mij,
zo bekoorlijk als Tirsa,
zo lieflijk als Jeruzalem,
zo ontzagwekkend als een vaandelvrouw.
(…)
10Wie is zij,
die daar oplicht als de dageraad,
zo helder als de volle maan,
zo stralend als de zon,
zo ontzagwekkend als een vaandelvrouw?

Het Hebreeuwse woord dat met ‘vaandelvrouw’ is vertaald, komt alleen hier voor. Daarom is de betekenis lastig te bepalen. Mogelijk heeft het woord, dat hier in het vrouwelijk meervoud staat, te maken met een banier. Zo kwamen de NBV-vertalers uit op ‘baniervrouwen’, en dat werd in deze poëtische zin ‘vaandelvrouw’.

Wat is een vaandelvrouw? In hun toelichting schreven de NBV-vertalers dat sommige nomadenvolken het gebruik kenden dat het mannelijke krijgsvolk werd voorafgegaan door een vrouw die het vaandel droeg.

Maar deze uitleg is niet zo waarschijnlijk. Een groot bezwaar is dat er geen enkel bewijs is dat er in het oude Israël ooit vaandelvrouwen hebben bestaan. En ook de woordenboeken en geleerde commentaren noemen deze betekenis niet.

De vertaling met vaandelvrouw is origineel, en klinkt prachtig. Maar omdat deze keuze vanuit de brontekst niet goed te onderbouwen is, kiezen we er in de NBV21 toch voor om die te wijzigen.

De NBV21 kiest voor een gebruikelijker uitleg: ‘verschijning’ (letterlijk: ‘dat wat gezien wordt’). De laatste regel in bovenstaande verzen wordt in de NBV21: ‘een ontzagwekkende verschijning’ (vers 4), en ‘wie is die ontzagwekkende verschijning?’ (vers 10).

Een stad kan opeens in al haar pracht opdoemen tussen de heuvels. En de volle maan en de stalende zon kunnen overweldigend verschijnen aan de hemel. Zo ontzagwekkend is de verschijning van de geliefde in de ogen van haar vriend en de meisjes van Jeruzalem.

Eén van de speerpunten van de NBV21 is dat vertaalkeuzes een breed draagvlak moeten hebben bij de deskundige uitleggers. Daarom is hier een nieuwe, beter onderbouwde keuze gemaakt. En daarom verdwijnt de vaandelvrouw.