Roosevelt, zijn Bijbel en zijn vier vrijheden

Door Pieter Jan Mersie

Vandaag, 6 januari, is het precies 80 jaar geleden dat de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt een historische speech hield. Hij kondigde aan dat de Verenigde Staten zouden opkomen voor vier vrijheden die overal moesten gelden: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijwaring van gebrek en vrijwaring van vrees. Welke inspiratie hiervoor haalde hij uit de Bijbel?

De voorouders van Roosevelt waren afkomstig uit Zeeland en emigreerden in 1840 naar Amerika. Roosevelt is de enige Amerikaanse president die vier keer verkozen werd. Zo kwam het dat hij ook vier keer de eed aflegde op de Bijbel.

Daarvoor koos Roosevelt een bijzonder exemplaar: een StatenBijbel uit 1686, gedrukt door de gebroeders Keur. Het ging om een erfstuk: deze Keur-bijbel, zo ging het verhaal, was via de uit Zeeland afkomstige Claes Maartenszoon van Roseveldt in bezit van de familie Roosevelt gekomen. Het was dus een Nederlandse Bijbel. Hoewel Franklin geen Nederlands kon lezen, wilde hij waarschijnlijk door dit exemplaar te gebruiken zijn verbondenheid met zijn herkomst uitdrukken.

Franklin Roosevelt groeide op in een kerkelijk betrokken gezin. Een tijdlang was hij kerkenraadslid in de Episcopaalse Kerk, de Anglicaanse kerk in de VS. Er wordt verteld dat hij thuis met een groep vrienden regelmatig samenkwam om te bidden. Zeker is dat hij meermalen in zijn radiotoespraken de bevolking opriep om te bidden: ‘Het gebed’, zei hij eens, ‘is een hulp voor dag en nacht, zeven dagen per week.’ Hij hield niet van dogma’s en was voorstander van moderne theologie. Protestanten, rooms-katholieken en joden moesten, vond hij, samen streven naar een goed godsdienstig leven.
Als volwassene was Roosevelt geen geregelde kerkganger. Aan een vriend schreef hij: ‘Ik heb het niet nodig wekelijks door de predikant de les gelezen te worden.’ Ook zei hij daar niet in het middelpunt van de belangstelling te willen staan. Daarbij speelde ook mee dat hij in 1921 (op 39-jarige leeftijd) polio had gehad en daardoor niet meer kon lopen.
Roosevelts weduwe Eleanor Roosevelt verklaarde na het overlijden van haar man (in april 1945) dat 1 Korintiërs 13 zijn lievelingstekst was. Op die bladzijde lag zijn Bijbel open in zijn studeerkamer.

Maar volgens historicus Gary Scott Smith was de Bergrede (Matteüs 5-7) Roosevelts belangrijkste Bijbeltekst. Hij gebruikte de Bergrede vaak in speeches en in brieven en beschouwde deze toespraak van Jezus als de gids naar goed burgerschap. Bekende teksten zijn: ‘Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden’ en ‘Wie deze woorden van mij hoort en ernaar handelt kan vergeleken worden met een verstandig man, die zijn huis bouwde op een rots.’ Roosevelt riep de Amerikaanse bevolking op om hiernaar te leven.
Ik zie de Bergrede doorklinken in de Vier Vrijheden uit die beroemde speech van 6 januari 1941. Immers: in heel de wereld moeten mensen kunnen leven zonder angst, zonder armoede, vrij om in God te geloven op hun eigen manier en vrij om hun mening te kunnen uitspreken. Deze waarden kunnen alleen gerealiseerd worden als je niet jezelf maar de ander vooropstelt. ‘Oordeel niet opdat er niet over jullie geoordeeld wordt’, zo begint Mattheüs 7 veelzeggend.

Ook Jezus sprak vrijuit, tegen de gevestigde orde in. Hij eerde God op een andere manier dan de schriftgeleerden en de Farizeeën – de kerkelijke autoriteiten van destijds – goedkeurden. Jezus streed tegen armoede en gaf ons mee (Mattheüs 25:35-36) dat we armen horen te voorzien van de eerste levensbehoeften: eten, drinken, kleren, onderdak en verzorging. Het kwam Hem op veel kritiek te staan. Hij moest het met zijn kruisiging bekopen.

Beurtelings in Middelburg en New York worden jaarlijks de ‘Four Freedoms Awards’ uitgereikt aan mensen en organisaties die zich sterk maken voor deze vrijheden. Onder hen zijn wereldwijd bekende mensen die dat doen met gevaar voor eigen leven, zoals de Pakistaanse Malala Youzafsai en de Congolese gynaecoloog Denis Mukwege.

Voor Roosevelt, maar ook voor ons hier en nu, is Jezus het grote voorbeeld hoe we met elkaar om dienen te gaan. Bijvoorbeeld op de manier waarop Roosevelt dat zelf deed. Zijn zoon zei over het geloof van z’n vader: ‘Vader sprak er nooit over; hij preekte niet tegen ons. Zijn levenswijze was voor ons een christelijk getuigenis.’

Luister hier naar een fragment uit de historische toespraak van Roosevelt.

Pieter Jan Mersie
is Chef de Kabinet van de Commissaris van de Koning in Zeeland en directeur van de Rooseveltstichting