Ook wie oud is, mag er zijn

Wat zou er ontbreken in de kerk als de ouderen er niet zouden zijn? Dat is een goede vraag, die Hanns Sauter stelt in zijn boek, dat onlangs verscheen in het Nederlands. Wat zou u dan missen, behalve de inkomsten voor de Kerkbalans?

Hanns Sauter is een Oostenrijkse theoloog en seniorenpastor. Hij stelt deze vraag in zijn vanuit het Duits vertaalde boek Handboek voor Bijbelkringen en vieringen met senioren. Daarin geeft hij talrijke voorbeelden van mogelijkheden voor gesprekken met ouderen en om het thema van ouder worden in de breedte aandacht te geven. 

Wat zou er missen als de ouderen er niet zouden zijn? Sauter geeft daarop verschillende antwoorden, maar in de kern stelt hij: “Hulpbehoevende oude mensen maken erop opmerkzaam dat Gods maatstaven voor sterkte en zwakte, voor zinvol en zinloos, voor leefbaarheid en levensmoed anders zijn dan die van mensen.” 

Die uitspraak kan ik alleen maar beamen, ook vanuit mijn werkzaamheden met mensen met dementie. Meestal zijn dat ouderen, maar soms zijn ze nog betrekkelijk jong. Ik heb misschien wel meer geleerd over God, anderen en mijzelf van mensen met dementie, dan ik ooit uit boeken of van ‘hooggeleerden’ heb geleerd. Omgaan met mensen met dementie betekent voor mij het raken van het hart van het evangelie. Zij roepen mij op tot het vormen van een gemeenschap van gelijkwaardigheid, waarin ieder er toe doet. Waarin we elkaar nodig hebben. Mensen met dementie hebben hun hart openstaan, laten je zien wat een mens in zijn diepste wezen is, kennen geen opsmuk, zien kijken niet naar status. Bij hen moet je komen zoals je bent: authentiek, hier en nu. 

Als mensen, als gemeenschap, als kerk, vormen gelovigen een lichaam, zo zegt Paulus in 1 Korintiërs 12. Daarbij hebben gelovigen elkaar nodig, zoals we onze verschillende lichaamsdelen nodig hebben en ons lichaam een eenheid vormt. Paulus noteert daarbij iets opvallends: “Juist die delen van het lichaam die het zwakst lijken, zijn het meest noodzakelijk.” (vers 22). Als de gemeenschap, of de kerk, het lichaam van Christus is, en als juist die delen die het zwakst lijken, het meest noodzakelijk zijn, betekent dit dat zowel hulpbehoevende ouderen als mensen met dementie de gemeenschap iets te zeggen hebben. Je kunt zelfs stellen dat deze mensen een profetische functie hebben. Zij zijn onmisbaar, omdat anders de samenhang van het lichaam verloren gaat (vers 25).

Een profetische functie? Volgens mij is dat inderdaad zo. Zelfs bij mensen met dementie. Zij getuigen van een Godskennis die niet gestoeld is op het intellect of allerlei spitsvondige uitspraken en gedachten, maar op het leven van alledag, heel concreet, op basis van het lichaam, het gevoel, de zintuigen, het hart. Dat zie ik week in, week uit, wanneer ik het voorrecht heb om met mensen met dementie een kleinschalige kerkdienst te vieren. Al begrijpen sommige aanwezigen dan geen woord van wat ik zeg, of kunnen zij niet reflecteren op wat we eigenlijk zingen, ik zie hen geraakt worden in hun hart. Ik zie hen vol overgave zingen en bidden tot God. Na afloop zeggen sommige van hen me soms: “Het was prachtig!” terwijl ik zeker weet dat ze niet kunnen navertellen waarover we het zojuist hebben gehad. Daarmee getuigen zij dat het niet gaat over de vraag ‘waarover de preek vanmorgen ging’, maar dat het gaat om je te laten raken door Gods liefde in je hart. Zij laten zien dat je God kunt ontmoeten in je hart, in plaats van de beperkte visie dat je vooral, of zelfs alleen, door kennis en inzicht, of een moreel perfect leven, tot God kan komen. 

Dementie is geen zegen, laat dat duidelijk zijn. We moeten het niet verheerlijken. Het is een ellendige aandoening, die veel zorg vraagt. Tegelijk leer ik veel van mensen met dementie. Zij zijn essentiële delen van het lichaam van Christus, die u en mij iets te vertellen hebben. Zij vertellen ons dat je er mag zijn, zoals u en jij bent. Je mag er zijn zoals je bent, levend in Gods liefde. Dat is de kern van je bestaan. Zoals Henri Nouwen, de bekende priester, zo vaak heeft gezegd:

Tim van Iersel - ‘Dementiedominee’ en ethicus, auteur van Godvergeten: gedachten over geloof en dementie