Ook Jezus groeide op in een samengesteld gezin

Deze blog is geschreven
ter ere van Vaderdag
(12 juni in België gevierd,
19 juni in Nederland).

Door Tjaard Barnard

De Bijbel is hoogst actueel. Waar tegenwoordig veel kinderen na de scheiding van ouders, opgroeien in een samengesteld gezin, gebeurde dat in de Bijbel ook al. Denk aan aartsvader Jakob, vader van een gezin met kinderen van zijn twee vrouwen en twee bijvrouwen. Niet dat dat nu zo´n succes was, er waren hevige conflicten tussen de verschillende vrouwen en kinderen. Ook Jezus groeide op in een soort samengesteld gezin, tenminste, als we het Bijbelse verhaal van een maagdelijke geboorte letterlijk opvatten.

Toen mijn kinderen klein waren, dacht ik dat het goed was om hun in de zomervakanties kennis te laten maken met de grote Franse kathedralen. Echt van harte ging dat niet, want zo’n oude kerk is toch reuze saai. Maar als ik hun beloofde dat ze een kaarsje mochten aansteken, wilden ze wel. Maar voor wie of wat steek je dan een kaarsje aan als rechtgeaarde protestant?

Het heilig sacrament – de hostie – viel voor mij af. Ook met Maria heb ik niet zoveel. Al snel liet ik ze zoeken naar de heilige Jozef, de man van Maria. Maria werd zwanger van de heilige Geest en vervolgens nam Jozef de vaderrol op zich. Die verdiende wel een kaarsje.

Veel mensen denken bij Jozef aan een oude man, want zo wordt hij in de kunst meestal afgebeeld. Eerlijk gezegd geeft de Bijbel daar weinig aanleiding voor. Natuurlijk: als Jezus actief wordt als Hij zo´n dertig jaar oud is, wordt er wel over Maria gesproken, maar niet over Jozef. Die is dus misschien wel overleden, maar betekent dit dat hij bij de geboorte van Jezus al oud was? Gezien de gemiddelde levensverwachting in zijn tijd is het niet gek als Jozef de vijftig niet gehaald zou hebben. Nee, de afbeelding van Jozef als oude man heeft een andere achtergrond. Al vroeg in de kerkgeschiedenis ontstond een grote verering voor de heilige maagd Maria. Na verloop van tijd werd niet alleen verondersteld dat zij maagd was bij de verwekking van Jezus, maar ook bij de geboorte en zelfs daarna. Bij zo´n eeuwigdurende maagdelijkheid paste geen viriele Jozef. Dan liever een oude baas ernaast, van wie in de tijd vóór viagra niet zoveel meer verwacht werd.

Voor goede Bijbellezers bleef die veronderstelde eeuwigdurende maagdelijkheid altijd wel een probleem. Jezus had toch broers en zussen? Creatieve theologen beargumenteerden dat het woord ‘broer’ ook ‘neef’ kon betekenen. Anderen veronderstelden dat Jozef die kinderen uit een eerdere relatie had. Die zou je broers van Jezus kunnen noemen, zonder dat de maagdelijkheid van zijn moeder in de problemen kwam. Echt geloofwaardig was dat natuurlijk niet.

Over het vaderschap van Jozef weten we erg weinig. Misschien ken je deze ietwat foute grap: Jozef is in zijn timmerwerkplaats en slaat per ongeluk met zijn hamer op zijn duim. Even later komt Jezus binnen: ´Vader, u had geroepen?´

Wel opgetekend is het verhaal van de jonge Jezus in de tempel, die zomaar achterblijft bij de geleerde mannen. Zijn ouders missen hem niet direct, maar even later slaat de schrik hun om het hart. Welke vader herkent die emotie niet?

Het is dus wel gissen naar hoe Jozef zijn vaderrol precies invulde. Maar ook als hij een samengesteld gezin had, moet Jozef toch op een geweldige manier voor Jezus een vader zijn geweest. Als Jezus een slechte band zou hebben gehad met zijn ´bonusvader´ zou Hij volgens mij nooit op het idee gekomen zijn om over God te spreken als zijn hemelse Vader.

Kortom, Jozef was ongetwijfeld een heel goede vader voor Jezus en zijn andere kinderen. Een vader die ook nog eens vanaf het begin onvoorwaardelijk achter zijn vrouw had gestaan. Ik zie Jozef dan ook als een boeiend voorbeeld voor alle gezinnen, samengesteld of niet, op deze Vaderdag.

Dr. Tjaard R. Barnard
Remonstrants predikant te Rotterdam