Ontbrekende bijbelverzen: waarom komt dat soms voor?

Bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap komen regelmatig vragen binnen van bijbellezers. Een van de meest gestelde vragen is: waarom ontbreekt dit of dat vers in de vertaling? Zijn de vertalers het vergeten? Is het een drukfout? Wat is hier aan de hand?

Cor Hoogerwerf is Specialist vertalen & exegese Nieuwe Testament en werkte mee aan de NBV21.

In de NBV, en straks ook in de NBV21, komt het af en toe voor dat er een versnummer overgeslagen wordt. Marcus 9:43 springt bijvoorbeeld direct naar vers 45, en daarna naar vers 47. Zo luidt de tekst in de NBV:

⁴²Wie een van de geringen die in mij geloven van de goede weg afbrengt, zou beter af zijn als hij met een molensteen om zijn nek in zee gegooid werd. ⁴³Als je hand je op de verkeerde weg brengt, hak hem dan af: je kunt beter verminkt het leven binnengaan dan in het bezit van twee handen naar de Gehenna te moeten gaan, naar het onblusbare vuur. ⁴⁵Als je voet je op de verkeerde weg brengt, hak hem dan af: je kunt beter kreupel het leven binnengaan dan in het bezit van twee voeten in de Gehenna geworpen worden. ⁴⁷En als je oog je op de verkeerde weg brengt, ruk het dan uit: je kunt beter met één oog het koninkrijk van God binnengaan dan in het bezit van twee ogen in de Gehenna geworpen worden, ⁴⁸waar de wormen blijven knagen en het vuur niet dooft.

Waar zijn vers 44 en 46 gebleven? In de NBV, en straks ook in de NBV21, staat er in zo’n geval altijd een voetnoot om dat te verklaren. Zo ook hier: de NBV zegt twee keer in een voetnoot dat andere handschriften een extra vers hebben: ‘waar de wormen blijven knagen en het vuur niet dooft’.

Een belangrijk weetje: in de Griekse handschriften van het Nieuwe Testament staan geen versnummers. Die zijn pas toegevoegd in een gedrukte versie uit 1551. Toen de Duitse vertaling van Maarten Luther verscheen in 1522, had deze bijvoorbeeld ook geen versnummers:

De versnummering uit 1551 is superhandig. We gebruiken die nog steeds. Alleen: de Griekse tekst waaraan in 1551 versnummers werden toegevoegd, is niet de beste Griekse tekst van het Nieuwe Testament die er bestaat. Deze Griekse tekst is namelijk gebaseerd op handschriften uit de late middeleeuwen. Handschriften waarin zich meer dan 1000 jaar kopieerfouten hadden opgestapeld …

Tekstwetenschappers zijn er al eeuwen mee bezig om de oudste tekst van het Nieuwe Testament te achterhalen. En met succes: inmiddels weten we veel meer over de oudste Griekse tekst dan in de zestiende eeuw.

Zo weten we ook dat er in de oudste en beste handschriften niets staat op de plek van vers 44 en 46. De Griekse tekst loopt gewoon door. Later heeft een overschrijver de tekst die wij kennen als vers 48, ook achter de zinnen in vers 43 en 45 opgeschreven. En die langere tekst kreeg in 1551 versnummers toebedeeld.

Je zou dus kunnen zeggen: in 1551 zijn er een aantal versnummers te veel uitgedeeld. Vers 44 en 46 bestaan omdat men in 1551 werkte met een te lange Griekse tekst, waarin kopieerfouten zaten.

De NBV en andere hedendaagse vertalingen laten deze verzen dus niet zomaar weg. Ze vertalen de betere, oudere Griekse tekst. Vertalingen die deze verzen wel hebben, hebben verzen teveel.

Is het misschien niet beter om de tekst te hernummeren? Dan wordt vers 45 vers 44, vers 47 vers 45, vers 48 vers 46, enzovoort. Dan sluiten de versnummers weer netjes aan. Maar het probleem is dat er dan een enorme spraakverwarring ontstaat. Je weet dan immers niet meer of iemand met Marcus 9:47 verwijst naar de oude of de nieuwe telling. Dat is onhandig. Het is beter het oude systeem te handhaven en de overbodige versnummers weg te laten.

De lezer van de NBV, en straks van de NBV21, kan snel zien wat er aan de hand is als er een versnummer wordt overgeslagen. Er staat dan altijd een voetnoot bij. Het betekent dat de tekst van het vers niet bij de oudste tekst van het Nieuwe Testament hoort.

In de NBV21 luidt in zo’n geval de voetnoot: ‘In latere handschriften staat een extra vers: (…)’. Daarmee bedoelen we: in latere handschriften staat door een kopieerfout een langere tekst, die in 1551 weliswaar een eigen versnummer heeft gekregen, maar die niet bij de oudste tekst hoort.

Ontbrekende versnummers in een bijbelvertaling zijn dus geen reden je zorgen te maken. Pas als er een versnummer ontbreekt zonder dat er een voetnoot bij staat, gaan bij het NBG de alarmbellen af.