Nieuw in de NBV21: de pijl-en-boogkoker
Meer lezen over de NBV21? Ga naar nbv21.nl
Door Cor Hoogerwerf
Van sommige woorden in de Hebreeuwse Bijbel is de betekenis in de loop van de tijd verloren gegaan. Dit gebeurt vaak bij specifieke woorden voor diersoorten, planten of technische voorwerpen. Soms wordt de juiste betekenis van zo’n woord weer ontdekt door wetenschappers. Een voorbeeld hiervan is de pijl-en-boogkoker.
In oktober verschijnt de NBV21, de vernieuwde en verbeterde versie van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV). Eén van de aandachtspunten van de NBV21 is dat vertaalkeuzes een breed draagvlak moeten hebben onder Bijbelexperts. Keuzes in de NBV uit 2004 hebben we hierop getoetst.
Ook was het in verband daarmee soms mogelijk om nieuwe inzichten door te voeren in de vertaling. Het gaat dan om inzichten die in de afgelopen jaren gevestigde kennis zijn geworden in de Bijbelwetenschap.
Schilden?
In de NBV en in alle andere bekende Nederlandse vertalingen staat in 2 Samuel 8:7 dat David gouden schilden als oorlogsbuit meenam naar Jeruzalem. De opvatting dat het Hebreeuwse woord sjèlèt ‘schild’ betekent, is gebaseerd op enkele oude vertalingen, zoals de Latijnse Vulgata.
Maar – zo weten we nu – de juiste betekenis van dit woord was in de oudheid al niet meer bij iedereen bekend. De betekenis ‘schild’ is niet meer dan een gissing van vertalers uit de oudheid. Als je niets beters hebt, is het natuurlijk het verstandigst zo’n oude, eerbiedwaardige overlevering te volgen. Maar in dit geval hébben we iets beters.
Nieuw licht uit Mesopotamië
Eén van de grote geleerden van het Akkadisch (de taal van de Assyriërs en Babyloniërs) was de Nederlander Riekele Borger. Hij kwam een halve eeuw geleden in een tekst het woord sjaltoe tegen. Dat woord werd gebruikt voor de koker waarin men een boog en bijbehorende pijlen droeg.
Borger legde daarna het verband tussen sjaltoe en het Hebreeuwse woord sjèlèt. Beide woorden hebben dezelfde medeklinkers. Dat wijst vaak op een verwantschap in betekenis.
Als je op de plaatsen waar dit woord in de Bijbel voorkomt ‘pijl-en-boogkoker’ leest, past dat uitstekend. En het wordt bevestigd door een oude Griekse vertaling, die in 2 Samuel 8:7 sjèlèt heeft vertaald met ‘pijlkoker’.
De gouden pijl-en-boogkokers van de lijfwacht van koning Hadadezer uit dit vers hoorden bij de ceremoniële entourage van het hof. Een prachtige oorlogsbuit voor David.
Breed gedragen inzicht
Het inzicht dat sjèlèt ‘pijlkoker’, of preciezer: ‘pijl-en-boogkoker’ betekent, wordt inmiddels door alle grote Hebreeuwse woordenboeken overgenomen. Het kan dus gelden als een breed gedragen wetenschappelijk inzicht.
De tijd is daarom rijp om dit inzicht toe te passen bij de vertaling van de Bijbel. In de NBV was dat al deels gebeurd. De NBV vertaalde drie keer met ‘schild’ en vier keer met ‘(pijl)koker’. In de NBV21 kiezen we in verhalende teksten voor ‘pijl-en-boogkoker’ (2 Samuel 8:7; 2 Koningen 11:10; 1 Kronieken 18:7; 2 Kronieken 23:9) en in gedichten voor ‘koker’ of ‘pijlkoker’ (Hooglied 4:4; Jeremia 51:11; Ezechiël 27:11).
Bij de tijd
Het maken van de NBV21 was een goede gelegenheid om wetenschappelijke inzichten die in de laatste twintig jaar brede instemming hebben gevonden, te verwerken in de Bijbelvertaling. De NBV21 is wetenschappelijk gezien weer helemaal up-to-date.
Is dat belangrijk voor een Bijbelvertaling? Ik denk van wel. Als je de Bijbel een belangrijk boek vindt – of misschien wel het belangrijkste boek – past het daarbij om voor een vertaling de allerbeste kennis te gebruiken. Dat is een sterk punt van de NBV, en de NBV21 zet nu de puntjes op de i.
Cor Hoogerwerf
Specialist vertalen & exegese Nieuwe Testament bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap
Het voorbeeld in deze blog is ontleend aan het nieuwe boek van Matthijs de Jong en Cor Hoogerwerf, NBV21: De vertaalmethode toegelicht, dat binnenkort verschijnt. Bekijk het boek hier
