NBV handhaven!

Deze week is het vijftien jaar geleden dat de NBV het licht zag, op 27 oktober 2004. Het was een grootse happening, passend bij het resultaat van een groots project. Nooit eerder hadden in Nederland zoveel organisaties en gemeenschappen samengewerkt aan een Bijbelvertaling. Nooit eerder was er van zoveel kanten kennis en taalgevoel bijeengebracht om de Bijbel te vertalen in natuurlijk Nederlands. 
 
Sinds 2004 is de NBV uitvoerig beproefd. Talloze lezers stuurden hun bevindingen op naar het Nederlands Bijbelgenootschap, over wat hun aansprak, wat ze misten, wat ze niet begrepen, wat ze raak gezegd vonden of wat volgens hen beter kon. 

Toen ik in 2006 als nieuwtestamenticus bij het NBG kwam werken, stond ik versteld van de vele ordners vol lezersbrieven. En ik kon meteen aan de slag met het beantwoorden van vragen, want er bleven brieven en mails binnenkomen. Die stroom, die ook na vijftien jaar niet is opgedroogd, toont de enorme betrokkenheid van Nederlandse Bijbellezers bij deze vertaling. 
 
Het hele pakket aan reacties is bijzonder waardevol voor de revisie van de NBV, die moet leiden tot een herziene uitgave in 2021. Het heeft onze blik gescherpt bij het uitzetten van de koers, en het bevat vele behulpzame inzichten bij de uitvoering van dit project. 

Als we schrijven of vertellen over de revisie gaat het bijna altijd over zaken die we willen veranderen. Vandaag niet.  Vandaag wil ik schrijven over al die verzen in de NBV die uitvoerig beproefd zijn en die toets glansrijk hebben doorstaan. Ik wil schrijven over al die verzen die keer op keer gelezen werden en waar niemand ooit een vraag bij had.

Zomaar een voorbeeld van een vers zonder vraag: ‘De Heer kent de gedachten van de wijzen; hij weet dat ze niet meer dan lucht zijn.’ Zo schrijft Paulus in 1 Korintiërs 3:20 (NBV). Hij citeert hier uit Psalm 94:11. Waar onze bronteksten van ‘mensen’ spreken, citeert Paulus de tekst met ‘wijzen’. Letterlijk weergegeven schrijft hij: ‘de Heer kent de gedachten van de wijzen, dat zij leeg (mataios) zijn’. Dat is geen natuurlijk Nederlands, dus hier moest iets aan gebeuren. De NBV heeft dat heel mooi gedaan, door ginôskei dubbel in te zetten: hij kent, hij weet. Nauwkeurig én uitgebalanceerd. En de vondst om het Hebreeuwse hèvèl (Grieks mataios) als ‘(niet meer dan) lucht’ te vertalen – denk aan de openingswoorden van het boek Prediker – keert dus via Psalm 94 ook in het Nieuwe Testament terug. 

Dan een voorbeeld waar de NBV de toets der kritiek doorstaat: ‘al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen’, roept Paulus uit in 1 Korintiërs 13:2. Als punt van kritiek is hier genoemd dat de NBV niet gebruikmaakt van de uitdrukking ‘bergen verzetten’. Maar als je dat wél doet, verander je de betekenis. Want deze uitdrukking heeft – zoals dat meestal gaat – een andere betekenis gekregen. Iemand die bergen verzet, werkt hard en kan heel veel aan. Maar dat is niet waar Paulus het over heeft. Juist door voor ‘verplaatsen’ te kiezen brengt de NBV in het Nederlands goed over wat Paulus hier zegt. 

Het is een mooie kant van het revisiewerk: doordat we álles bekijken en grondig aan de brontekst toetsen, zien we ook al die verzen die gewoon prima zijn. Natuurlijk is er vaak discussie mogelijk: vertaalkeuzes hebben altijd voors en tegens. Maar als we een voorstel van alle kanten hebben bekeken en afgewogen is toch vaak de conclusie dat de NBV zo gek nog niet is. In ons project hebben we daar een formule voor: NBV handhaven. Die woorden gebruiken we als we een kwestie hebben beoordeeld, alternatieven hebben overwogen, en tot de slotsom zijn gekomen dat wat er staat gewoon beter is. 
 
Hoeveel wijzigingen we ook voorstellen, de conclusie ‘NBV handhaven’ komt dagelijks voorbij. Want hoe meer we rondlopen in dit grote bouwwerk, alles bekloppen en inspecteren, hoe meer we beseffen hoe sterk het staat. 

De NBV is de vertaling die de nuance zoekt. Nauwkeurigheid ten opzichte van de brontekst uitgedrukt in het juiste Nederlandse woord. Juist bij zo’n vertaling past een revisie met inbreng van vele lezers. Want die zoektocht is nooit af. Juist bij een vertaling die de lat hoog legt, past het om dóór te zoeken als je het gevoel hebt dat het eerste bod nog overtroffen kan worden. 

Maar alles bouwt voort op de solide basis die we nu al vijftien jaar gebruiken. Daarom spreek ik vandaag mijn respect uit voor ieder die energie, denkkracht en liefde heeft gestoken in deze vertaling. Een vertaling die de afgelopen vijftien jaar een prachtige weg heeft afgelegd. 

Matthijs de Jong
Hoofd Vertalen Nederlands Bijbelgenootschap