Muziek raakt de kern

Door Rieuwerd Buitenwerf

Muziek is iets ongrijpbaars. Het raakt je. Je wordt er blij van of raakt ontroerd. Denk maar eens aan een goed feest: de muziek is heel bepalend. Of aan een rouwdienst: soms is het juist de muziek die de diepste emoties losmaakt. De traan van Maxima tijdens het koninklijk huwelijk is ook een goed voorbeeld. Muziek dringt door tot de diepere lagen van je bewustzijn, tot je ziel.

Als jongetje van vier, vijf jaar was ik gebiologeerd door het orgel in de kerk van mijn opa en oma – de Gereformeerde kerk in Warffum. Die kerk stamt uit de negentiende eeuw, maar het orgel is ouder, en eigenlijk wat aan de grote kant. Het is geplaatst op een balkon dat via een heel smal trapje bereikbaar is. De dag dat ik als klein mannetje naar boven mocht en de toetsen mocht aanraken, heeft grote impact op mij gehad. Ik wilde niets liever dan kerkorgel leren spelen. En ook al vond mijn moeder een piano eigenlijk verstandiger, ik heb orgel leren spelen en doe dat nog steeds graag.

Muziek en emoties zijn dus onafscheidelijk. Er wordt tegenwoordig ook veel onderzoek naar gedaan. Muziek legt verbindingen in je hersenen die er anders niet zijn. Muziek is dus ook belangrijk, zeker ook in je jeugd, om bepaalde vaardigheden beter onder de knie te krijgen. Maar gelukkig weten we ook heel veel niet als het gaat om de werking van muziek. Het is en blijft een mysterie.

Als ik aan muziek en de Bijbel denk, zijn de Psalmen het eerste wat bij me bovenkomt. De Psalmen hebben vaak een opschrift waarin staat hoe je ze moet begeleiden (bijv. ‘bij snarenspel’ – Psalm 67:1), of op welke melodie je ze moet zingen. Zo lezen we in Psalm 56 het uiterst intrigerende opschrift ‘op de wijs van Een roerloze duif in de verte’, een lied waarvan we alleen de titel nog kennen.

En dan is er Psalm 150, waarin een hele serie instrumenten wordt opgesomd waarmee je God kunt loven. De Statenvertaling-versie van vers 4 spreekt me enorm aan: ‘looft Hem met snarenspel en orgel!’ Het orgel is in de NBV een fluit geworden… Historisch accuraat uiteraard, maar toch een klein beetje jammer voor ons als organisten. We horen over bekkens, cimbalen en tamboerijnen – het slagwerk, fluiten en hoorns – de blazers, en harpen en lieren – de snaarinstrumenten. Je ziet de vrolijke reidansen bijna voor je!

In de Bijbel vind je natuurlijk geen wetenschappelijk theorie over de werking van muziek. Maar de Psalmen laten wel goed zien dat ook in de tijd van de Bijbelschrijvers het effect van muziek beleefd werd. Veel Psalmen staan op naam van de beroemdste muzikant uit de Bijbel: David. Een prachtig muziekverhaal over hem vinden we in 1 Samuel 16:14-23.

Koning Saul werd gekweld door een kwade geest die God hem stuurde, en de dienaren van de koning zagen maar één remedie: muziek op de lier. Zo kwam David als lierspeler aan het hof terecht. In vers 23 lezen we: ‘steeds wanneer de geest van God Saul overmande, nam David zijn lier en tokkelde op de snaren. Dat luchtte Saul op en het deed hem goed: de kwade geest liet hem dan voor even met rust’. Muziek raakt, heeft impact (een hoofdstuk later veroorzaakt het snarenspel juist extra onrust bij Saul)!

De kracht van muziek, en in het bijzonder zingen, zien we ook in Handelingen 16:25. Paulus en Silas zaten in de gevangenis, en om middernacht waren ze aan het bidden, en lofliederen aan het zingen voor God. Mooi is dat er staat: ‘de andere gevangenen luisterden aandachtig naar hen’ – christelijke muziek is aanstekelijk – of je nu gelooft of niet. Denk maar aan de Matteüs-Passie die jaarlijks heel veel mensen raakt, of de carols rond kerst.

In het verhaal lezen we dan dat er ineens een aardschok is, waardoor de gevangenisdeuren opengaan en de boeien losschieten. Je kunt over dat wonder heel wat zeggen. In deze blog wil ik het een beetje psychologisch benaderen: muziek doorbreekt, muziek opent. Ik moest denken aan een dementerende vrouw die ik ken, geheel in zichzelf opgesloten. Toen ik ‘midden in de winternacht’ begon te spelen op de piano, brak ze open en begon mee te zingen. Het was een zeer ontroerend moment. Muziek raakt de kern!

Rieuwerd Buitenwerf
Directeur Nederlands en Vlaams Bijbelgenootschap