Licht in de duisternis – Kerst 2020

Net voor de ‘tweede golf’ was ik bij een lezing van Geert Mak. Hij schetste een gitzwart perspectief voor de toekomst van de wereld. Totalitaire staten komen op en hun macht groeit. Zelfs binnen democratieën wordt geknaagd aan de fundamenten – denk bijvoorbeeld aan wat er in de VS gebeurt de laatste tijd. Tel daarbij op ons onvermogen om op een goede, humanitaire manier om te gaan met vluchtelingen – door corona en de verkiezingen in de VS uit het nieuws verdrongen, maar niet minder actueel. Dat alles speelt zich af tegen het decor van de sluipend dichterbij komende ramp die de mensheid gaat treffen, de opwarming van de aarde. Alle aanwezigen verlieten stilletjes de zaal na Maks verhaal. Doe iets, was zijn oproep aan het slot. Maar waar te beginnen?

Terwijl ik dit schrijf, heeft Nederland net de toespraak van de onze minister-president uit het Torentje moeten incasseren. Het wordt een heel andere Kerst dan andere jaren. Wij kunnen bijvoorbeeld vanwege de maatregelen met ons gezin niet naar mijn ouders toe – teveel 12-plussers in huis. En dan de kerk… dat we niet met z’n allen samen uit volle borst kerstliederen konden zingen, wisten we al, maar nu is onze kerkdienst geheel digitaal – zelfs samenkomen met een kleine groep van 30 mensen is vanwege de pandemie immers niet verstandig. En dan is er ook die voortdurende dreiging van dat virus – wanneer zal het onze familie bereiken?

We hebben Kerst dit jaar harder nodig dan ooit, denk ik. De evangelist Johannes verwoordt het op een prachtige manier: ‘Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen’ (Johannes 1:5). De duisternis dringt zich op, en het is goed dat we stilgezet worden om te vieren dat het duister niet zal overwinnen.

Toen Jezus geboren werd, heersten de Romeinen over het Middellandse Zeegebied. In Jeruzalem zat de vazalvorst Herodes, die heerlijk aan de macht kon blijven zolang hij maar deed wat de Romeinen wilden. De keizer van Rome, de Trump van het jaar nul, liet zich de ‘redder’ van de mensen noemen. Hoe kan een mens leven zoals God het wil in zo’n omgeving?

Daar werd Jezus geboren, een kleine weerloze baby. Een wiegje had Hij niet, want zijn ouders waren tijdens hun reis gestrand in een opvang voor beesten. De parallel met de vluchtelingen van nu is frappant. Herders, niet echt gezien als ideale schoonzonen in die tijd, kwamen Jezus als eerste eren. Juist zij kregen het goede nieuws als eerste te horen, van boodschappers die rechtstreeks uit de hemel kwamen. En wat zeiden die engelen? ‘Jullie redder is geboren!’ Een radicale wending van de geschiedenis… Een weerloze baby, kind van vluchtelingen, in een voerbak – het contrast met die ‘redder’ in Rome kon niet groter.

De engelen zeggen het luid en klaar: God wil ons redden en zal ons redden. Maar het gaat niet op de manier die mensen logisch vinden. Licht in de duisternis is niet: een schepje er bovenop in macht, in grenzen dichtgooien, in jezelf op een voetstuk zetten. Licht in de duisternis is kwetsbaar, een zwak vlammetje, maar ondoofbaar. Soms is het een troostrijk licht, dat ons herinnert aan de betere tijd die zál komen. Soms is het een confronterend licht, dat ons aan het werk wil zetten. Maar ‘de duisternis heeft het licht niet in haar macht gekregen’.

Mijn vrouw en ik kochten ooit een leuke houten standaard voor adventskaarsen. Sindsdien hebben we de traditie om in de adventstijd bij het eten die kaarsen aan te steken. Richting Kerst wordt het steeds lichter. Het licht geeft focus aan ons leven, het moedigt ons aan om keuzes te maken in Gods licht.

Een andere traditie bij ons thuis is het draaien van allerlei kerst-cd’s. Een van de allermooiste kerst-cd’s vind ik Home for Christmas van de beroemde mezzo-sopraan Anne Sofie von Otter. Op die cd staat een fantastische opname van ‘Il est né le divin enfant’, ’t Is geboren het godd’lijk kind’ (ook te vinden op Spotify). Het klinkt anders dan alle andere versies die ik ooit gehoord heb. Het arrangement is een beetje dissonant: we leven in een imperfecte wereld. Tegelijk is het lied sneller en vrolijker gespeeld dan we het normaal zouden doen: het licht dat in de duisternis is gekomen met het Kind. Ik denk dat dit voor mij het kerstlied van 2020 gaat worden!

Rieuwerd Buitenwerf
Directeur Nederlands Bijbelgenootschap