Levenslessen uit een profetenverhaal over crisis en de weg vooruit

Door ds. Robin ten Hoopen

Never let a good crisis go to waste. Deze oneliner, die wordt toegeschreven aan Winston Churchill, heb ik het afgelopen jaar veel gehoord en gelezen. We zaten nog niet in lockdown in 2020 of de evaluaties begonnen al. Wat nemen we mee? Wat moet er straks beter en anders? Te snel, dacht ik. De rouw is vers. Mogen we eerst even de weg kwijt zijn en klagen bij het leed dat we in de ogen kijken? Klagen zoals ze dat in de Bijbel deden.

Nu het langzaam beter lijkt te gaan, komen de lijstjes in de kranten en tijdschriften weer terug. Wat ga je anders doen in het “nieuwe normaal”? Wat neem je mee uit de lockdowns?

Geïnspireerd door deze lijstjes dacht ik na over wat ik leerde uit de crises in mijn leven. Ik bleef haken bij een verhaal over de profeet Elia uit 1 Koningen 19. Dit verhaal bracht mij tot zeven lessen over wat er te leren valt uit een crisis, over een weg vooruit, maar ook hoe je voorkomt dat je straks burn-out thuis zit omdat je te hard van start bent gegaan.

Lees het verhaal zelf maar eens in 1 Koningen 19. Misschien helpen de lessen je nu of in de toekomst.

Klagen, rouwen, stilstaan en opgeven vinden we moeilijk. We willen vooruit en zoeken al snel naar oplossingen. Van de profeet Elia leer ik dat je best (even) mag blijven hangen in emotie. Je mag falen, je mag klagen, je mag weglopen. Benoem de onrusten maar, huil, wees maar angstig. Soms is het leven zo zwaar dat ook de vraag naar dood en leven op tafel komt. De profeet benoemt zijn doodswens in alle vrijheid. Ook dat is een les voor mij. In het gebed, in Gods aanwezigheid, mogen klacht, eenzaamheid en zelfs een doodswens er zijn.

In 1 Koningen 19 krijgt Elia woestijnvoedsel en water van een bode/engel (vers 5-7). Hoewel die bode de lezer eerst doet denken aan de bode van koningin Izebel (vers 1-2), is deze tweede bode een bode van de HEER die niet naar de dood, maar naar het leven voert. Ook in ons leven komen er soms bodes op je pad. Ze komen vaak als je het niet verwacht of het even niet meer weet. Ze lijken soms eerst op vijanden, maar later blijken ze behulpzame bodes te zijn. Ze porren in je zij, stellen vragen, komen een tweede keer, maken een spottende grap, maar geven je ook te eten en te drinken en helpen je weer op weg. Een mens, een tekst, een lied, een kunstwerk kan zo’n bode zijn. Iets dat je voedt en waarmee je het volhoudt in de woestijn.

Een crisis of woestijntijd lijkt soms voor eeuwig te duren, 40 dagen en nachten. In veel gevallen komt er na de woestijn echter beloofd land of zelfs een Godsberg, de Horeb. Dat perspectief kan goedkope kletspraat zijn als je blijvend ziek bent of de dood in de ogen ziet. Voor sommige mensen is het hele leven een woestijntijd. Dan is het beloofde land vooral het hemels koninkrijk. De meeste crises op aarde zijn echter crises met beperkte houdbaarheid. In die gevallen kan de les zijn: houd perspectief. Na de woestijn kan weer beloofd land komen.

De stilte zoeken en het er volhouden is een uitdaging voor velen. Juist in een crisis kan de stilte echter helend zijn. Vaak kom je in die stilte eerst jezelf met al je emoties tegen. Denk dan aan les 1: klagen en huilen mag. Na de rollercoaster van emoties ontstaat er in de stilte vaak ruimte voor om zaken helder te krijgen. In de Bijbelse stilte kan er ook ruimte ontstaan voor een Ander, voor God. In het gebed, in een kerkdienst, in een wandeling, liggend in het gras kan er zomaar een woord tot ons komen of een stem klinken in ons hart. In die stilte weet God vaak de storm in mijn hoofd tot bedaren te brengen.

Wie in een crisis zit kan vaak geholpen zijn met een ervaring die je uit je context haalt. Op een andere plaats waait soms een frisse wind. Bij Elia vindt die ervaring plaats op de Horeb ook wel bekend als de Sinaï of berg van God. Daar wordt niet alleen een verbondsvernieuwing voor het volk Israël vormgegeven, maar ook een profeet opnieuw in zijn kracht gezet. Het begint met een vraag: Elia, wat doe je hier? (vers 9). Hoewel je deze frase kunt lezen als een kritische vraag van een manager aan zijn medewerker (waarom heb je je post verlaten?), ben ik geneigd deze zin te interpreteren als een liefdevolle uitnodiging: Elia, wat doe je hier? Enkele verzen later herhaalt de HEER de vraag en geeft Elia hetzelfde antwoord (13-14). Daartussen vinden we een ontmoeting met storm, aardbeving, vuur en stilte.

Deze crisisaanpak is anders dan de aanpak die ik meestal zelf kies. Er wordt geen directe oplossing geboden. Er wordt geen langdurig gesprek gevoerd tussen pastor en pastorant of medewerker en manager. De gekozen woorden blijven zelfs gelijk in de verzen 9-10 en 13-14. Het is de combinatie van een liefdevolle uitnodiging om gedachten en emoties te delen, de aanwezigheid van de HEER en de helende stilte van de Godsberg die de profeet nieuwe kracht en inzichten geven. Elia is in een andere context geplaatst en kan weer verder.

Na zijn ontmoeting met de HEER, krijgt Elia de opdracht om koningen te zalven en een opvolger aan te stellen (vers 15-17). Dat is wijs management. Elia’s klacht wordt niet alleen in een nieuw perspectief geplaatst, er wordt ook vooruit gekeken. Soms ligt er gewoon te veel op je bordje of heb je te lang een bepaalde taak gedaan. De oplossing is dan om zaken over te dragen. Soms heb je een ander nodig om dat te leren inzien.

Elia’s verblijf bij de Horeb eindigt met de constatering dat alleen de mensen die niet voor Baäl hebben geknield in leven zullen blijven (vers 18). Vanuit de vraag welke lessen we kunnen leren uit dit verhaal, zou ik deze oproep vanuit het geestelijk leven willen bekijken. De Baäl’s zijn in de Bijbel de afgoden, de heren die je niet moet dienen, maar die o zo aantrekkelijk zijn. Juist in die zaken moet je snijden, volgens 1 Koningen 19. Welke zaken zijn er in jouw leven die je belemmeren om te bloeien? Welke andere goden zijn er opgekomen in deze crisis die je vast houden, beknellen en klemzetten? Angst, onzekerheid, verslavingen? Durf in een crisis ook jezelf kritisch te bekijken en schrap de zaken die Gods rijk van liefde en vrede in de weg staan of die jou belemmeren om de dingen te doen die je echt belangrijk vindt.

Ds. Robin ten Hoopen
Theoloog en predikant. Hij is tijdelijk medewerker van het NBG.