Lectio divina

Door Frits Hendriks

“Hoe lees jij?” Die vraag van Fillippus aan de Ethiopische ambtenaar heeft me altijd gefascineerd. Hoe lees ik eigenlijk? Blijkbaar niet goed, want in de meeste Bijbelvertalingen wordt de vraag heel anders weergegeven. Ook in het oorspronkelijke Grieks is de betekenis anders. “Begrijp je wat je leest?” is de juistere vraag.

Heb ik dan niet begrepen wat ik gelezen heb? Ik denk het toch wel. Ik heb het alleen niet gelezen om het te kunnen navertellen. Ik heb het gelezen met de enkele vraag: Wat wil God mij met deze tekst vandaag zeggen? Zo lees ik deze passage uit het Bijbelboek Handelingen, als lectio divina, en als uitnodiging om zo te blijven lezen.

In mijn jonge jaren heb ik deze eeuwenoude leesmethode opgedaan. Letterlijk betekent het ‘goddelijke lezing’. Het is een meditatief Bijbellezen, door de Geest geleid, dat vooral in kloosters wordt beoefend en doorgegeven. Zelf ben ik ermee in aanraking gekomen in mijn vormingsjaren in Abdij Lilbosch in Echt. Maar pas later begreep ik echt welk goud ik in handen had gekregen.

Lang durfde ik niet zo goed in de Bijbel te lezen. Misschien is dat een katholiek ding, maar ik was bang om verkeerd te lezen. Tijdens mijn studie theologie werd dat alleen maar erger. Opeens moest ik rekening houden met de oorspronkelijke context, het gebruik van de teksten in de christelijke traditie en eerdere interpretaties. Ik wist dat ik niets wist en had geen hoop ooit genoeg te weten om goed te kunnen lezen. Hoe kon ik dan begrijpen wat ik las?

Door de Bijbel niet te zien als studiemateriaal of als een boek met alle antwoorden, denk ik nu. De Bijbel is geen boek van ‘weten’, maar van ‘kennen’ geworden. Het is voor mij dé plek geworden om God te ontmoeten. Om te beluisteren wat voor mij hier en nu van belang is in mijn leven en mijn streven naar zijn nieuwe wereld. Erik Borgman en Paus Franciscus hebben dit recent nog eens benadrukt, de paus in een toespraak, en Erik Borgman in zijn bijdrage aan De Bijbel in Nederland. 

Bijbellezen is zoveel eenvoudiger dan veel mensen denken. Je hoeft helemaal niet zoveel. Lees met aandacht, dat is genoeg. Iedere keer als ik gezamenlijke lectio divina begeleid of meemaak, zie je mensen verwonderd opkijken: Kun je zoveel te horen krijgen uit zo’n korte tekst, door zo weinig te doen?

Ik vind het dan ook jammer als er moeilijk wordt gedaan over lectio divina. Soms zie je hele stappenplannen die je zou moeten volgen. Dan zijn er vier stadia in het proces: lectio, meditatio, oratio en contemplatio; lezen, overdenken, bidden en inzicht hebben. Deze vierslag is geen onzin. Hij komt van Guigo II de Kartuizer, uit de middeleeuwen, maar was niet bedoeld als een handleiding. Hij beschreef alleen op een systematische manier wat je kúnt meemaken als je met aandacht leest. Dan zal de tekst openbreken en je mogelijk uitnodigen tot nadenken, danken en bidden en misschien wel een groot inzicht opleveren. Maar dat zijn geen vereiste stappen in een bepaalde volgorde. Je kunt dat ook niet sturen. Dat is nu juist het hele idee van lectio divina: de Geest zal je leiden doorheen de woorden van de Schrift. Dan helpt het niet om vast te moeten houden aan een plan, maar om je te openen bij niets anders dan de tekst.

Alleen zo kun je er ook voor zorgen dat het geen subjectief gedoe wordt, dan je niet alleen leest wat je wil lezen. Natuurlijk, dat gevaar is er altijd, bij lectio divina of iedere andere vorm van Bijbellezen. Maar er is een veiligheidsklep ingebouwd. Als je steeds weer deze lectio beoefent, je openstelt voor leiding en lezing van de Geest, dan is het onmogelijk om altijd maar de eigen wil door te drukken in de interpretatie. Ooit zal er ruimte ontstaan voor God om in te breken. ‘Zalig de armen van geest, want zij zullen God zien’ (Matteüs 5:3 en 8). Dan zul je lezen wat God voor jou heeft klaargezet. Dan zul je Hem ontmoeten in zijn Woord. Lectio divina betekent niet voor niets Goddelijke lezing. Jij leest God, maar God leest ook jou.

Zelf hoeven we dus niet de leiding te nemen. De enige opdracht en methode die te geven is, is steeds terug te gaan naar de tekst. Ook al klinkt dit haast te eenvoudig. Lees aandachtig. En als er gedachten opkomen, laat ze. En als ze te ver afdwalen, ga dan terug naar de tekst. Als het een gedachte van de Geest is, komt ze vanzelf terug. God is geduldig. Hij zal blijven roepen, zoals hij deed bij Samuel en Jona.

Zo lees ik. Begrijp je?

Frits Hendriks

Aan de slag met lectio divina? Bestel het boek Lezen met je hart.