Jezus in al zijn kwetsbaarheid

Zoals veel mensen kleed ik me ’s morgens uit en stap ik onder de douche. De douche is zo gebouwd dat niemand kan meekijken. Naakt onder het water ben ik kwetsbaar en ik heb ook niets om me achter te verstoppen. Geen kleren, maar ook geen masker, geen scherm van een telefoon of computer. Naakt zijn heeft te maken met kwetsbaarheid. Die kwetsbaarheid speelt een belangrijke rol in het evangelie van de doop van Jezus in de Jordaan (Marcus 1:9-11).

Kwetsbaarheid ervaart iedereen op dit moment, ook wie sterk en gezond is. Het coronavirus raakt iedereen. Het lijkt zo mooi: kwetsbaar zijn en open, maar het is dodelijk gevaarlijk wanneer er kwaadaardige ziektes, mensen of dieren op de loer liggen. Mensenhuid is niet zo sterk en dus doen we er graag iets overheen – letterlijk en figuurlijk. Dat is veilig, maar het heeft ook een nadeel: het schept afstand tot mensen en maakt relaties lastig. Openheid en kwetsbaarheid zijn nodig om contact met andere mensen te maken. Tegelijkertijd zijn ze risicovol.

Het verhaal over Jezus’ doop in de Jordaan wordt deze zondag in veel kerken gelezen. Het hoort bij het feest van ‘Epifanie’, het feest van de ‘verschijning’ van de Heer (‘epifanie’ is Grieks voor ‘verschijning’). In het verhaal over Jezus’ doop speelt die verschijning een belangrijke rol. Jezus verschijnt bij die gelegenheid voor het eerst in het openbaar, aan het begin van zijn loopbaan als verkondiger van Gods koninkrijk. Er klinkt een stem uit de hemel, die verklaart dat Hij Gods geliefde zoon is. Die stem maakt duidelijk wie Jezus eigenlijk is – en helpt Hem zo te ‘verschijnen’.

Maar wat heeft dit nu te maken met kwetsbaarheid? Dit alles heeft toch vooral te maken met Jezus’ heerlijkheid, zijn glorie, zijn goddelijkheid ook? Vaak ligt de nadruk in de uitleg van Jezus’ doop in de Jordaan op de spetterende finale: die stem uit de hemel die laat weten dat Jezus Gods geliefde zoon is. Toch gaat daar wel iets aan vooraf. En wat eraan voorafgaat, heeft alles te maken met kwetsbaarheid. Dit zie je als je Jezus’ weg volgt in het verhaal. Die gaat van veilig naar kwetsbaar. Om te beginnen neemt Jezus een risico: Hij vertrekt uit zijn vertrouwde dorp Nazareth in Galilea en gaat op weg naar de Jordaan in Judea. Daar laat Hij zich onderdompelen in het water. Hij stelt zich bloot aan het water, aan Johannes, en zo ook aan God en Gods Geest. Hij maakt zichzelf kwetsbaar, in vertrouwen op een medemens en in vertrouwen op God. Jezus staat helemaal open voor God en zijn doop. In de vroege kerk werd daarbij gedacht: dat gebeurde vast in z’n blootje. Heel wat oude mozaïeken beelden dat zo af, vaak met wat subtiele watergolfjes op die lichaamsdelen van Jezus die als wat te afleidend gezien werden. Die kwetsbaarheid en naaktheid hebben een gevolg: er komen nieuwe relaties tot stand. Jezus en God ontmoeten elkaar op een nieuwe manier. De kwetsbaarheid van Jezus dient zo een prachtig doel.

Is dit verhaal dan een evangelie van de kwetsbaarheid? Jazeker, het is het goede nieuws van naakt zijn, van je openstellen, en van je toevertrouwen aan anderen. Jezus vertrouwt zich toe aan Johannes’ doop en via die doop vooral aan God zelf. Dit leidt tot verbondenheid, want God beantwoordt deze kwetsbaarheid en overgave met een liefdesverklaring van zijn kant: ‘Jij bent mijn geliefde Zoon, in jou vind ik vreugde.’
Zo, denk je, zou het moeten zijn, tussen mensen en tussen mensen en God. De één stelt zich open voor de ander en die neemt dat aan met liefde. Maar ik zie het vaak fout gaan: kwetsbaarheid leidt tot gekwetst worden, overgave tot gebruikt worden. Lang niet iedere vorm van openheid levert iets moois op. Kwetsbaarheid en openheid blijven gevaarlijk – ook Jezus zal dat meemaken aan het einde van zijn leven.

Daarom is het verhaal van Jezus’ doop in de Jordaan ook meer dan een eenvoudige verheerlijking van kwetsbaarheid. Jezus laat zien hoe menselijke kwetsbaarheid en openheid eruitzien en hoe ze tot nieuwe ontmoetingen en nieuwe relaties kunnen leiden. God zelf laat zien hoe je zo’n houding hoort te beantwoorden.
Dat is confronterend en inspirerend. Het is confronterend omdat dit mooie samenspel tussen Jezus en God je ervan bewust maakt hoe het hoort te lopen en dat dit zo vaak niet het geval is. Het is inspirerend omdat het een voorbeeld geeft van hoe het wel kan.
Het verhaal houdt ons allen voor wat het enig juiste antwoord op kwetsbaarheid en vertrouwen kan zijn: een liefdevolle, vreugdevolle reactie zoals die uit Marcus 1: ‘Jij bent mijn geliefde’!

Prof. dr. Peter-Ben Smit
Is hoogleraar contextuele Bijbelinterpretatie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, bijzonder hoogleraar vanwege het Oud-Katholiek Seminarie aan de Universiteit Utrecht en hoogleraar systematische theologie en oecumenica aan de Universiteit Bern.