Hervormingsdag: ook voor nu?

Is de Reformatie herdenken nog wel van deze tijd? Zijn er geen andere speerpunten vandaag dan die Luther naar voren bracht in 1517? Wat men er ook van vindt en hoe men er ook over denkt: Luther bepaalde de kerk bij de kernwaarden van het Evangelie.

De kerkhervormers vroegen aandacht voor het geschreven Woord, de Bijbel, en voor het vleesgeworden Woord: Jezus. En daarin zagen ze de Geest aan het werk. Gods Geest is, zo zeiden ze, de sleutel tot de Bijbel. En die sleutel draait op ons gebed. Dan gaan deuren open en valt alle licht op Christus. Dat had Luther ontdekt en het was voor hem een onvergetelijke ervaring. Bij het licht van Woord en Geest leerde hij zichzelf kennen als zondaar, en God als vergevingsgezind – door Christus.

Misschien werd daardoor Johannes 3:16 zijn lievelingstekst. Hij preekte er maar liefst zes keer over – over Gods liefde voor deze wereld: ‘Denn also hat Gott die Welt geliebt, dass er seinen eingeborenen Sohn gab, auf dass alle, die an ihn glauben, nicht verloren werden, sondern das ewige Leben haben.’

Later groeiden uit Luthers ontdekking de drie kernpunten van de Reformatie, die we kennen als de drie sola’s: sola scriptura (alleen het Woord), sola gratia (alleen door genade) en sola fide (alleen door geloof). De Reformatoren hoorden in de Schrift Gods stem en ze vonden er Christus als hun God en Redder. Ze legden de nadruk op de Schrift en op de Geest die daardoorheen zijn werk doet. Ze waren ‘enthousiast’ – letterlijk vanuit het Grieks: entheos, vol van God, door Hem bezield en bevlogen.

Wat heeft het enthousiasme van de Reformatoren te zeggen in een tijd van crisis? Dat bleek bijvoorbeeld in 1933. ‘Gods Woord spreekt in de tegenwoordige tijd’, aldus de Zwitserse theoloog Karl Barth in een lezing op Hervormingsdag 1933 in Berlijn, ‘want het Woord is oud én actueel’. In januari van dat jaar had Hitler had de macht gegrepen in het democratische (!) Duitsland. Ook veel christenen – de zogenaamde ‘Deutsche Christen’ – vielen voor de nazi-ideologie. Barth zag in dat dit een duivelse ontzieling was van het Evangelie. Het getuigde van geloofsmoed dat Barth op die Hervormingsdag de Duitse christenen aanspoorde om terug te keren tot de kernwaarden van het Evangelie – net als de Reformatoren hadden gedaan. ‘Reformatie is: buigen voor het bevrijdende en gezaghebbende Woord van God’, aldus Barth. ‘Het is: de Kerk bouwen op het enige vaste fundament: Jezus Christus.’ Geen enkele andere ideologie of vroomheid kan het fundament van kerk en geloof zijn.

Ook wij leven in een tijd van verschillende crises. Hervormingsdag bepaalt mij bij 1517 en 1933, maar ook bij een crisis in het oude Israël in de tijd van de profeet Jesaja. Jesaja’s aansporing om terug te keren tot het onderricht en het getuigenis van de profeten (8:20), vertaalde Luther treffend met: ‘Hin zur Weisung und hin zur Offenbarung!’ Verderop zegt Jesaja (30:21): ‘Dit is de weg die je moet volgen …’ Met die weg bedoelt Jesaja de weg die God bekend maakte in de wet en de profeten (of, voor christenen: het Oude en Nieuwe Testament met Jezus Christus als kern). ‘Keer terug’, hoor ik Jesaja zeggen, ‘spreek, geloof en handel overeenkomstig die weg, dan alleen is er perspectief.’ Die oproep van Jesaja geldt ook voor vandaag.

Je kunt je afvragen of het gedachtengoed van de Reformatie nog wel levend is, nu kapitalisme en consumentisme velen in hun greep hebben en het protestantisme versplinterd is. Maar de piketpalen van de Hervorming staan er nog steeds. Het Woord van God staat bij miljoenen Nederlanders en Vlamingen in de boekenkast. Midden in de crises, polarisatie en verwarring van nu is daarom een herdenking van de Reformatie meer dan zinvol. Want het gaat niet om geloofstheorie, maar om geloofspraktijk.
Doen we wat we geloven?

Ds. J. Belder is hervormd emeritus-predikant te Harskamp