Hart voor de zorg

Door Anne-Mareike Schol-Wetter

De zorg staat volop in de belangstelling. We klappen voor zorgverleners, discussiëren over gepaste loonsverhogingen, en er wordt een appél op ons gedaan om door ons gedrag het zorgstelsel niet nog meer te belasten.

Toch kan zorg een ver-van-ons-bed-show blijven. Want juist in deze tijd zijn we soms gedwongen om de zorg voor zieken over te laten aan professionals. Zomaar wat hand-en-spandiensten verrichten bij een zieke buurman of samen met je alleenstaande vriendin naar het ziekenhuis voor een spannend onderzoek: kan dat nog wel? Bovendien: door de druk op het zorgstelsel gaat even alle aandacht uit naar zorg ‘an sich’, terwijl juist rond ziekte allerlei levensvragen de kop opsteken. Hoe kun je er dan toch voor iemand zijn die hiermee te maken krijgt? Kan de Bijbel hier nog bij helpen?

Anesthesist Bob Smalhout denkt van wel. In de Bijbel voor de Zorg vertelt hij:
‘Ik heb tijdens mijn werk als arts vaak te maken gehad met mensen die iets vreselijks tegemoet gingen. Ze waren ernstig ziek of wachtten op een zware operatie. Voordat je geopereerd wordt, krijg je een premedicatie, een injectie die onder meer atropine bevat. Atropine heeft als bijwerking dat de pupillen zich verwijden, waardoor de scherpte-diepte vermindert. Daardoor kun je niet goed meer lezen. Het kwam vaak voor dat iemand dan toch probeerde de Bijbel te lezen op de avond voor de operatie. Als ik dan binnenkwam, werd de Bijbel snel weggestopt, onder de dekens. Veel mensen generen zich ervoor om de Bijbel te lezen. Alsof ze met iets bezig zijn dat niet meer hoort. Meestal vroeg ik in zo’n situatie of iemand wilde dat ik iets voorlas. Had de patiënt zelf geen tekst in gedachten, dan las ik bijna altijd Psalm 139. Dat is een beeldschone psalm. Waar we ook zijn, we kunnen niet ontsnappen aan het opperwezen dat zich God noemt. Dat zo’n tekst troost biedt, komt omdat hij je terugvoert naar de essentie van het menselijk bestaan. We zijn niet zomaar op aarde, we zijn onderdeel van een groter geheel, iets wat we nu niet kunnen overzien en waar we hoogstens een vermoeden van hebben.’

Een anesthesist die uit de Bijbel voorleest: het is best een onverwacht plaatje. Of misschien ook helemaal niet. Want zorg verlenen is in de kern: zien wat iemand nodig heeft (in dit geval: te horen krijgen dat God altijd bij je is) en dat ook doen. Die kern wordt bij uitstek verwoord in het verhaal over de barmhartige Samaritaan, volgens diezelfde Bijbel voor de Zorg een belangrijke inspiratiebron voor het Westerse gezondheidsstelsel: ‘Juist door dit verhaal uit Lucas 10 hebben gedurende tweeduizend jaar miljoenen mensen de taak op zich genomen van de zorg voor zieken, stervenden, daklozen, wezen en weduwen. Dit verhaal heeft het fundament gelegd voor de christelijke beschaving met aandacht en liefdevolle zorg voor mensen in een kwetsbare situatie. Het verhaal gaat over een Samaritaan, een vreemdeling, die hulp en zorg verleent aan een gewonde man.
Een van de dieper liggende boodschappen is dat een vijandbeeld wordt doorbroken en de Samaritaan zo tot voorbeeld voor de hele mensheid wordt. Wie is mijn naaste? Iedereen die in nood verkeert en hulp of zorg nodig heeft.’

‘Iedereen’: dat klinkt als een onmogelijke opgave. Je zou er moedeloos van worden, maar tegelijk biedt het ook een makkelijke escape: ‘iedereen’ klinkt als een gezichtsloze massa, iets waar beleid op moet worden gemaakt en waar ikzelf niet direct iets mee te maken heb. Maar dat is juist het mooie van het Bijbelverhaal: het gaat niet om alle mensen die waar dan ook ter wereld zorg nodig hebben. Het gaat om die ene concrete mens die, verwacht of onverwacht, op je pad komt. Geen appél om ‘de zorg’ niet nog verder te belasten, maar een appél om nu, hier, op dit moment te zien en te doen wat die ene mens nodig heeft.

Het verhaal van de Samaritaan kan nog op een andere manier inspireren. Het is een praktijkles improvisatiekunst. De afgelopen maanden hebben we, soms tegen wil en dank, al heel wat ervaring opgedaan met het steeds weer bijstellen van gemaakte plannen. We weten precies hoeveel mensen op anderhalve meter in onze woonkamer passen. We hebben feesten en partijen uitgesteld en zijn vaardiger geworden in digitale middelen dan we ooit hadden willen zijn. En eerlijk is eerlijk: soms worden we daar best een beetje moe van.
Ik stel me zo voor dat die Samaritaan iets soortgelijks voelde. Als buitenlandse reiziger was ook hij behoorlijk uit zijn routine gehaald. En gezien de gespannen betrekkingen tussen Joden en Samaritanen moest hij misschien wel extra goed op zijn passen letten. Zou hij ook niet gewoon ‘terug naar gewoon’ hebben gewild? Misschien wel – en toch is hij bereid zijn plannen aan te passen. Hij improviseert, binnen de mogelijkheden van dat moment. En die houding kan helpen om zorg niet alleen een ver-van-ons-bed-show voor de professionals te laten zijn, maar ook een opdracht voor ons persoonlijk. Om gewoon, binnen de mogelijkheden van dit moment, te zien wat nodig is. Mijn medische kennis is beperkt tot ‘eerst water, de rest komt later’ en iets dat hopelijk op een stabiele zijligging lijkt. Maar ik kan wel uit Psalm 139 voorlezen, desnoods via de telefoon. En ook al mag ik zelf misschien niet naast het ziekbed staan, ik kan me net als degene in dat bed vasthouden aan de belofte die uit de psalm spreekt:

[…]

Anne-Mareike Schol-Wetter
Hoofd Bijbelgebruik bij het Nederlands Bijbelgenootschap