De wijsheid van Spreuken: samenspel van oud en jong
Kracht en wijsheid, jong en oud: het lijken tegenstellingen, maar je kunt ze ook zien als aanvulling op elkaar. Ouderen hebben de kracht van jonge mensen nodig, jongeren de levenswijsheid van ouderen. Wat jong en oud van elkaar kunnen leren is een steeds terugkerend thema in Spreuken.
Opvoeden als plicht
Het Bijbelboek Spreuken staat vol met uitspraken van ouderen die jongeren helpen om een beetje succesvol te zijn in hun leven. Opvoeders spelen een belangrijke rol bij de voorbereiding van jongeren op hun toekomst. Een uitspraak in Spreuken 22:6
Ons spreekwoord ‘jong geleerd is oud gedaan’ is afgeleid van het tweede deel van die spreuk. Maar het eerste deel wijst op het serieus nemen van de opvoeding: ouders hebben de plicht om hun kinderen toe te rusten voor het leven. Zij moeten vroeg beginnen om het kind te trainen met het oog op zijn maatschappelijke functie later. Dat is geen makkelijke taak. Wat is de juiste weg voor een kind? Wat moeten ze hun kinderen meegeven? Wat is voor hen belangrijk? Tijden en omstandigheden veranderen, toekomstperspectieven worden bijgesteld. Hoe stelt een ouder zich daarop in? Het boek Spreuken geeft ouders advies hierover.
Universele waarden
Bij de pedagogische inzichten in Spreuken moeten we wel een kanttekening plaatsen: het is belangrijk om te beseffen dat alle wijsheden in dat Bijbelboek opgeschreven zijn in een andere tijd en cultuur dan de onze. Neem bijvoorbeeld het idee in het boek Spreuken dat het geven van lijfstraffen door ouders of een leraar wijs is. Of een maatschappelijk verschijnsel als slavernij, in Bijbelse tijd heel gebruikelijk. Wij hoeven niet lang te discussiëren over deze zaken: slavernij is afgeschaft en het slaan van kinderen is tegenwoordig bij de wet verboden.
Maar daarmee hebben het doel van de Bijbelse wijsheid en de opdracht van de ouders nog niet afgedaan. Die overstijgen de cultuur en de pedagogische gebruiken van vroeger. Voorop blijft staan dat jongeren van ouderen de waarden leren die ze in staat stellen goed met anderen en met God om te gaan:
- Respect hebben voor elkaar,
- Prioriteit geven aan gerechtigheid in sociale verhoudingen,
- Niet sjoemelen met de waarheid,
- Aan een ander te gunnen wat je jezelf niet wilt onthouden,
- Eerbied voor God
Dat zijn waarden die samen de dragende kracht vormen van het Bijbelboek Spreuken. En die zijn van alle tijden.
Leren van ouderen
Voor de jonge leerling heeft het boek Spreuken een duidelijk advies:
Er zijn dus twee voorwaarden voor het verkrijgen van wijsheid: je toevertrouwen aan een goede raadgever en het aanvaarden van kritiek. Wie dat kan opbrengen, zal een goed leven hebben en respect genieten van anderen. En die zal zelf ook weer begrijpen waarom het zinvol is om kennis en ervaring over te dragen aan een nieuwe generatie.
Dr. Jaap van Dorp
Bijbelwetenschapper. Als vertaler werkte hij onder andere mee aan de Nieuwe Bijbelvertaling en de Bijbel in Gewone Taal.