De psalmen: midden in het leven

De Psalmen horen bij de meest gelezen delen van de Bijbel. Al in het begin van het vroege jodendom werden de teksten gezongen en als gebeden gereciteerd. Ook in de eerste christelijke gemeenten was men met de psalmen zeer vertrouwd.

Door Jaap van Dorp

Het is het psalmboek waaruit in het Nieuwe Testament het liefst wordt geciteerd. Er worden van ongeveer honderd psalmen een of meerdere verzen aangehaald, en sommige daarvan ook meer dan één keer. De psalmen speelden een grote rol om het werk van Jezus te duiden, en met name het lijden dat Hij onderging. Ze werden gelezen als voorzeggingen van de profeet David.
De eerste christenen vonden in de psalmen ook de woorden om zichzelf midden in de wereld te verstaan. Ze herkenden zich in de blijdschap en het gevoel van onmacht van de psalmdichters, in hun lofzang en klacht, in hun eenzaamheid, hoop en godsvertrouwen. Zo hebben de psalmen in de eeuwen die volgden een vaste plek gekregen in de dagelijkse en wekelijkse liturgie van kerken en kloosters, in de erediensten, in de bijbellezingen thuis. En bijna elke bijbellezer heeft wel een lievelingspsalm, een tekst die hem of haar in bepaalde omstandigheden bijzonder heeft aangesproken. 

Psalmvertalingen zijn er in verschillende soorten en maten, en elke uitgave heeft z’n eigen kwaliteiten. De psalmen in de NBV kenmerken zich door hun poëtische taal. De gedachte was dat het poëtische karakter van dit bijbelboek ook in de vertaling naar voren moest komen.  Vanaf het begin was er daarom ook een dichter betrokken bij de vertaling van de psalmen.  Aan alle aspecten van de poëzie werd gedacht: de indeling van de tekst in strofen, het ritme, de klankpatronen, het gebruik van beeldende taal. Zoals de psalmen in het oorspronkelijke Hebreeuws veel poëtische kenmerken hebben, zo hebben ze die ook in de vertaling. 

Dat dit goed heeft uitgepakt blijkt uit de waardering voor de psalmen in de NBV. Weinig bijbelboeken zijn zo uitdrukkelijk geprezen. Ik ken zelfs lezers die normaal niet voor de NBV kiezen maar voor de psalmen een uitzondering maken.

Bij de revisie van de NBV is er in de psalmen weinig veranderd. We hebben de lijn proberen door te trekken. Soms was er reden om toch iets te wijzigen, maar de nieuwe tekst moest dan wel aan dezelfde kwaliteitseisen voldoen. En een enkele keer kon het ook in poëtisch opzicht nog mooier of beter, als met een subtiele wijziging van bijvoorbeeld de woordvolgorde een mooier  ritme in een regel kon worden verkregen. En om zeker te weten dat we goed zaten, hebben we alle wijzigingen in dit bijbelboek laten toetsen door een literator, Guus Middag.

Wat in de NBV21 nieuw is, is de indeling van het psalmboek in vijf delen.  Verschillende lezers hebben erop gewezen dat het jammer is dat de NBV deze indeling niet heeft en andere vertalingen, zoals de NBG-vertaling 1951 bijvoorbeeld, wel. Deze vijfdeling is niet een vondst van bijbelvertalers. In de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst staan daar al aanwijzingen voor. Aan het slot van de psalmen 41, 72, 89 en 106 is een lofprijzing te vinden die werkt als afsluiting van een deel van de psalmbundel. Deze lofprijzingen hebben als functie de lezer te attenderen op het einde van een reeks psalmen. Wanneer deze vier lofprijzingen deel van het psalmboek zijn geworden, is niet bekend.
In ieder geval bakenen ze de vijf delen af waarin we het boek kunnen indelen. Zo spreekt men vaak van vijf ‘boeken’. Het eerste boek bevat psalm 1-41, het tweede psalm 42-72; het derde psalm 73-89, het vierde psalm 90-106 en het vijfde psalm 107- 150. Een dergelijke vijfdeling is ook bekend van de Tora (de vijf boeken van Mozes) en het boek Klaagliederen. Een rabbijns commentaar op het boek Psalmen zegt daarover: ‘Mozes gaf de Israëlieten de vijf boeken van de Tora, en David gaf de Israëlieten de vijf boeken van de psalmen.’ De intentie daarvan is dan dat de psalmen het antwoord van Israël vormen op het ontvangen van de Tora.

Om de vijfdeling in de psalmen duidelijk zichtbaar te maken zijn in de NBV21 de titels ‘Eerste boek’, ‘Tweede boek’ enz. toegevoegd. Deze vijf titels staan boven de psalm waarmee het desbetreffende boek begint.

Zo biedt de NBV21 de psalmen in een indeling zoals de Hebreeuwse bijbel die ook geeft. Maar het belangrijkste is dat bij alles wat we ter verbetering gewijzigd hebben, de poëtische kwaliteit van de vertaling steeds de volle aandacht heeft gekregen. Ik hoop dat het eraan bijdraagt dat opnieuw veel lezers hun eigen leven aan deze teksten zullen kunnen spiegelen.

Jaap van Dorp is specialist vertalen & exegese OT bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap en was lid van het vertaalteam van de NBV21.