De gelijkenis van de feestende vader

De gelijkenis van de verloren zoon (Lucas 15:11-32) behoort bij de bekendste Bijbelverhalen. Maar de titel ervan gaat voorbij aan de bedoeling van de evangelist. Dit verhaal zou beter kunnen heten: ‘De gelijkenis van de feestende vader.’

Valt er nog iets interessants te zeggen over deze overbekende tekst? In elk geval dit: er is een verschil tussen uitleg die zich concentreert op de bedoeling van de schrijver, en beschouwingen die zich richten op de betekenis van dit verhaal voor vandaag. Een verhaal roept een eigen wereld op, die steeds weer anders kan oplichten. Creatieve omgang daarmee is legitiem en hoort bij wat wij mensen altijd doen. Maar uitleg die zich beperkt tot wat aantoonbaar is uit de tekst en zijn culturele en historische context, moet strenger zijn.

In de uitleg van de gelijkenis van de verloren zoon komen allerlei invullingen voor die aantoonbaar niet stroken met de bedoeling van de schrijver. Ik noem er twee.

Vaak beweert men dat de vraag van de jongste zoon om zijn erfdeel te ontvangen, een zware belediging van de vader zou zijn. Alsof hij zijn vader dood wenst. Maar uit contracten uit die tijd blijkt dat hier sprake is van een procedure die weliswaar niet alledaags, maar juridisch gewoon mogelijk was. In bepaalde omstandigheden was het wenselijk dat een kind over een eigen vermogen kon beschikken. Het probleem in de gelijkenis is het liederlijke leven dat de jongste zoon vervolgens gaat leiden.

Ook hoor je vaak: de vader stond elke dag op de uitkijk om zijn jongste zoon welkom te heten. Maar er staat alleen dat de vader hem al in de verte al zag aankomen (vers 20). De vader op de uitkijk is stichtelijke verbeelding die past bij een uitleg waarin men het publiek wil bewegen om tot God terug te keren. Dat mag, maar het is in feite een creatieve hervertelling van Lucas’ verhaal.

De focus van Lucas ligt niet bij inkeer, maar bij de blijdschap en het feest. In Lucas 15 wil Jezus laten zien dat het gemor over zijn feestelijke maaltijden met tollenaars en zondaars die naar Hem toekwamen, volstrekt ongepast is. Daarom vertelt Jezus over de blijdschap van een herder met honderd schapen, die feest viert omdat hij een verloren schaap heeft teruggevonden. Dan vertelt Jezus over de blijdschap van een vrouw met tien drachmen, die feest viert met haar vriendinnen en buurvrouwen omdat zij een verloren drachme heeft teruggevonden.

Zo is er in de hemel meer blijdschap over een zondaar die tot inkeer komt dan over de groep rechtvaardigen die geen inkeer nodig hebben. En daarom is het terecht dat Jezus feest viert met zondaren die bij Hem komen. Einde discussie.

Na de onderbouwing voor Jezus’ gedrag in de eerste twee gelijkenissen weerlegt de derde gelijkenis het gemor van Jezus’ critici. Als je over de vondst van een van de honderd al blij kunt zijn, dan helemaal over de vondst van een van de tien. En niet blij zijn over de redding van een van de twee, een mens nog wel, is al helemaal ondenkbaar. Het ligt daarom voor de hand dat Jezus ook hier focust op het onderwerp van de discussie: blijdschap en feest. En inderdaad: het middelste stuk van de gelijkenis vertelt uitgebreid dat de vader de jongste zoon met blijdschap verwelkomt en een groot feest voorbereidt.

De vader reageert veel enthousiaster dan je zou verwachten van een pater familias. Hij rent op zijn zoon af en walst over diens belijdenis – ‘ik heb gezondigd tegen de hemel en tegen u, ik ben het niet meer waard uw zoon genoemd te worden’ – heen (vers 20b-22a). Hij geeft opdracht het mooiste gewaad, een ring en sandalen te halen en het gemeste kalf te slachten (vers 22b-24). Dat is een prinselijk onthaal.

Op een meesterlijke manier laat Jezus vervolgens de vader in de gelijkenis reageren op het gemor van Jezus’ critici, die in de figuur van de oudste zoon worden opgevoerd. De vader zegt: jongen, je hebt toch niets te verliezen? ‘We kunnen toch alleen maar feestvieren en blij zijn?’ (vers 31-32). Einde discussie.

De gelijkenis gaat dus over de terechte blijdschap van de vader tegenover het onterechte gemor van de oudste zoon. Het woord ‘vader’ komt in de Griekse tekst twaalf keer voor en de vader spreekt twee keer de beslissende tekst uit (vers 24 en 32). Het zou daarom beter zijn de titel van de gelijkenis te veranderen in ‘De gelijkenis van de feestende vader.’

Christelijke uitleggers beweren vaak dat de oudste zoon werkt voor een beloning of een slaafse mentaliteit aan de dag legt. Ze projecteren zo een verzonnen ‘Joodse’ mentaliteit op de oudste zoon. Maar die is slechts verongelijkt omdat hij het feest niet in verhouding vindt staan tot het liederlijke gedrag van de jongste zoon. Dat is een goed voorstelbare reactie, ook al negeert hij daarmee dat de jongste zoon tot inkeer is gekomen.

De vader gaat daarentegen uit van het criterium van Gods koninkrijk, waarin de laatsten de eersten worden. God wil Israël herstellen. Daarbij vragen ‘foute’ mensen meer aandacht en moeite dan degenen die al een goed leven leiden. Na die moeite is de blijdschap over iemands terugkeer des te groter. In het koninkrijk van God heerst geen boekhoudersmentaliteit, maar is er groot feest voor wie binnenkomen. Het is daarbij niet van belang hoe slecht iemand wel niet geweest is. Wie al binnen zijn, hebben immers niets te verliezen.

Cor Hoogerwerf is Specialist Vertalen & Exegese Nieuwe Testament bij het NBG

Voorgangers die willen preken over Lucas 15, kunnen terecht bij Preekinspiratie

Deze blog verscheen ook in het Friesch Dagblad van 18 juli 2025.