Bijbels bier brouwen bij de Karmel

In een grot in de berg Karmel ten zuiden van de Israëlische havenplaats Haïfa is onlangs een bierbrouwerij ontdekt. Archeologen vonden er gereedschap dat wijst op het gebruik om van gemalen graan een bier-achtige drank te maken. De inrichting van de brouwerij is maar liefst 13.000 jaar oud.

De vondst bevestigt dat het gebruik van bier in het gebied aan de oostkust van de Middellandse zee een bekend fenomeen was. Bij eerdere archeologische opgravingen zijn in Israël verschillende voorwerpen uit veel latere tijd ontdekt die te maken hadden met bierconsumptie. Zo vond men zeefjes en rietjes die gebruikt werden om het bier tijdens het drinken te filtreren – het brouwsel was kennelijk niet te vergelijken met een helder pilsje.

Ook in de Bijbel komt het gebruik van bier voor. In het Bijbelboek Rechters bijvoorbeeld vertelt een engel aan de vrouw van Manoach dat ze zwanger zal worden en een kind zal krijgen (Rechters 13). De engel maakt haar ook duidelijk dat ze geen wijn of bier meer mag drinken, omdat haar kind (Simson) een heel bijzondere jongen zal zijn.

De Bijbel in Gewone Taal uit 2014 is de eerste Nederlandse vertaling waarin het woord bier voorkomt. In oudere vertalingen lezen we in plaats van bier: sterke drank of gegiste drank. Waarom staat het woord bier tegenwoordig wel in de Bijbel en vroeger niet? Het antwoord is eenvoudig: ‘bier’ is gewoon een betere vertaling. In het Hebreeuws staat er sjeechaar, in het Grieks sikera. Het gaat in beide gevallen om een leenwoord uit het Akkadisch, sjikaru, ‘(gerste)bier’. Gerstebier was in Babylonië, Assyrië en Egypte een populaire drank.

Het drinken van bier was in de oudheid een goed alternatief voor het drinken van water. De kwaliteit van het drinkwater kon heel slecht zijn, en de alcohol doodt in het bier allerlei schadelijke bacteriën.
Maar bier werd niet alleen gebruikt om de dorst te lessen. Bier was ook een betaalmiddel en een nuttig geneesmiddel. Arbeiders konden hun loon uitbetaald krijgen in liters bier. Wie maagklachten had, werd aangeraden bier te drinken. Bier was ook bekend als hoestdrank en laxeermiddel. Tempels in Babylonië en Assyrië hadden hun eigen bierbrouwers in dienst.
Het maken van bier was niet moeilijk, en het vergde weinig tijd. De brouwer legde een koek van gerstemout in water en voegde er vervolgens gist aan toe. Na enkele dagen was het bier gereed voor consumptie. De drank werd op smaak gemaakt met vijgen, honing of kruiden.

Bier was niet alleen voor huiselijk gebruik. Ook bij belangrijke religieuze feestdagen werd bier gedronken. Men kende de regel om elk jaar een tiende deel van de oogst naar de tempel te brengen om dat tijdens een feestmaal met anderen te delen. Als je het te ingewikkeld vond om met graan, wijn, olie, koeien, schapen en geiten een lange reis naar de tempel te ondernemen, dan kon je ook geld voor het feestmaal meenemen. “Voor dat geld kun je dan koeien, schapen, geiten, wijn of bier kopen, en alles wat je maar wilt. En dan kun je toch feestvieren ter ere van de Heer, je God, samen met je hele familie.” Zo staat dat in Deuteronomium 14:26, in de Bijbel in Gewone Taal.

Bier wordt elf keer genoemd in de Bijbel. Tien keer in het Oude Testament, en nog één keer in het Nieuwe, in Lucas 1:15. In alle gevallen worden wijn en bier samen genoemd.  Dat was een vaste combinatie om alcoholhoudende drank weer te geven.
In zes gevallen gaat het erom dat iemand geen wijn of bier mag drinken. Dat geldt voor priesters die moeten werken in de tempel en voor mensen die van God een bijzondere opdracht krijgen. Die mogen geen wijn of bier drinken. Zo iemand is ook de moeder van Simson.

Jaap van Dorp is oudtestamenticus bij het Nederlands Bijbelgenootschap. Hij is een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.

Afbeelding: Universiteit van Haïfa.